Cor Smit brengt armoede en uitbuiting tot leven

Eeuwen van kinderarbeid in Rijnland

Bespreking: Cor Smit – ‘Eeuwen van kinderarbeid in Rijnland’

In 2024 was het 150 jaar geleden dat Nederland een begin maakte met sociale wetgeving: het Kinderwetje van Van Houten moest paal en perk stellen aan kinderarbeid in Nederland. Een wijdverbreid fenomeen, óók in Leiden, in het hart van wat ook wel ‘Rijnland’ heet.

Leiden was midden 19^de eeuw, naast Tilburg, dé textielstad van Nederland. En kinderarbeid was ook in die tak van industrie – maar daar niet alleen – om het in passende termen te zeggen ‘schering en inslag.’

De Leidse historicus Cor Smit heeft het 150-jarig bestaan van de Kinderwet benut als aanleiding voor een gedegen en tegelijk indringend verhaal over kinderarbeid in Rijnland. Over de toename ervan in het industriële tijdperk, maar ook over de bittere noodzaak van kinderarbeid om het gezin in leven te houden. Ook beschrijft hij de hardnekkigheid waarmee kinderarbeid, ondanks invoering van beperkende wetten, zich her en der staande wist te houden.

Hij schetst – voor mij als stadskind verrassend – de gedachte achter veel van onze schoolvakanties: de zomervakantie als tijd om te helpen in de oogsttijd en de herfstvakantie voor de aardappeloogst.

Kinderarbeid: meestal wordt dan gedacht aan landen in de ‘Global South’, de textielindustrie in Bangladesh of de kobaltmijnen in Congo.

Maar ook voor het Nederland van 2025 actueel is zijn schets hoe de combinatie van werken-en-leren in de 19^de eeuw maar al te vaak verwerd tot werken-niet-leren. Het doet namelijk denken aan de manier waarop ook in de 21^ste eeuw sommige werkgevers stagiaires misbruiken als goedkope of zelfs onbetaalde arbeidskrachten.

Terugdenkend aan de lange arbeidsdagen in de 19^de eeuw – 12 uur per dag was voor kinderen heel normaal – en de Arbeidswet die daar in 1919 strakke grenzen aan oplegt, signaleert Smit, dat in de voorbije 25 jaar ‘talloze restricties op het werken door kinderen en jongeren zijn versoepeld of helemaal afgeschaft’.

Terecht eindigt hij zijn artikel daarom met de vraag: “Misschien is de 150e verjaardag van het Kinderwetje van Van Houten wel een goed moment om eens na te denken of dat allemaal echt wel wenselijk is.”

Jan Verhagen
augustus 2025

Het verhaal: Cor Smit – ‘Eeuwen van kinderarbeid in Rijnland’

Meer over dit onderwerp:

• Harry Peer: ‘Een wandeling door de tijd’ – Arbeidstijden toen en nu op vakbondshistorie.nl (november 2012)
• Kees van Kortenhof: Leids Adres – Actie voor verbod kinderarbeid begon 150 jaar geleden in Leiden op vakbondshistorie.nl (maart 2013)
• Lodewijk de Waal: Kinderarbeid is nog steeds nabij – Leids Adres, vorm van maatschappelijk verantwoord ondernemen op vakbondshistorie.nl (maart 2013)
• NU.nl: Strengere regels tegen ‘nieuwe kinderarbeid’ door vlogfamilies en kidfluencers (mei 2025)
• Frits Bos (wetenschappelijk medewerker CPB): Kinderwetje uit 1874 nog steeds actueel (december 2024)
• Historiek.nl: Kinderwetje van Van Houten (december 2024)
• Jacob Jan Cremer: Fabriekskinderen – over kinderarbeid in de Leidse textielindustrie, en mede aanleiding voor het Kinderwetje van Van Houten (uitgegeven1863, auteursrechtvrij via de DBNL)