Wouter van der Schaaf (1950-2022)

Tijdens zijn fietsvakantie in Duitsland is op 9 augustus 2022 veelzijdig en gedreven vakbondsmedewerker – onderwijs en ontwikkelingssamenwerking – Wouter van der Schaaf (Abcoude, 16 juni 1950) overleden. Jarenlang is Piet Jeuken zijn collega. Hij haalt enkele kenmerkende herinneringen aan hem op.

Een gemeenschappelijke collega typeert Wouter als volgt: Bloedserieus en oergeestig. Daar sluit ik me bij aan. Bloedserieus in zijn werk en privé leven. Oergeestig bij alles wat hij doet. Zonder een ander de maat te nemen. Daarmee verlicht hij de zwaarte van het serieuze.

Wouter en ik hebben samen heel veel gelachen tijdens onze ontelbare wandelingen in Utrecht, Eindhoven en Den Bosch. Altijd ontspannen en altijd met een duik in een boekwinkel en een restaurant.

Professionele passies

Soms wordt een collega een vriend. Wij zijn vrienden, al zeer veel jaren. We leren elkaar kennen in 1981 in Panama tijdens een congres van de Internationale Vakbond van Onderwijzend Personeel.

Ik kan Wouter het beste eren door over zijn werk te schrijven. Daarin heeft hij twee professionele passies: Onderwijs en Ontwikkelingssamenwerking. Onderwijs heeft zijn hart, inhoudelijk en als instrument voor emancipatie. Hij werkt als onderwijzer en schoolhoofd voordat hij in dienst treedt van de Algemene Bond voor Onderwijzend Personeel (ABOP). Jarenlang is hij ook actief als beleidsmedewerker voor de Internationale vakbond voor Onderwijspersoneel in Brussel. Hij richt zich daarbij vooral op onderwijsvakbonden in ontwikkelingslanden. Zuid-Afrika heeft zijn speciale belangstelling, tijdens de periode van Apartheid en ook daarna. Hij reist veel, sluit vriendschappen over de hele wereld.

Terug in Brussel en Nederland stelt hij telkens de vraag: Waarom zijn zij arm en wij rijk? Hoe kunnen we eerlijker delen?

Gepokt en gemazeld in het onderwijs ligt het zogenaamde bewustwordingswerk Ontwikkelingssamenwerking Vakbeweging (BOV) hem na aan het hart. Hij werkt daarvoor ook een aantal jaren bij FNV Mondiaal, het centrum van internationale solidariteit in de Nederlandse vakbeweging.

Pensioen

Wouter is 72, maar pensioen is niet aan hem besteed. Hij blijft ook als privé persoon ontwikkelingslanden bezoeken om oud-collega’s te ontmoeten. Hij fietst zes weken door de Verenigde Staten van Amerika om kennis te maken met het Amerikaanse onderwijs.

Wouter is een schrijver met een goede en scherpe pen. Hij schrijft over veel verschillende onderwerpen. Natuurlijk over zijn passies Onderwijs, het belang van onderwijzend personeel en Ontwikkelingssamenwerking. Hij schrijft bijvoorbeeld over Henri Polak, de grondlegger van de moderne vakbeweging. Met instemming citeert hij Paul de Beer, buitengewoon hoogleraar arbeidsverhoudingen, die zegt:

“Polak was een man met een visie. Met een verder weg liggend ideaal, nl. een betere samenleving. Met andere maatschappelijke verhoudingen. Dat was zijn streven. En ik vermoed dat hij het zou betreuren dat de huidige vakbeweging dát verder liggende ideaal eigenlijk nauwelijks nog enige nadruk geeft”.

Zo ziet Wouter het ook. Een brood en Boter vakbeweging vindt hij te schraal.

Ook Nicaragua heeft zijn blijvende aandacht. De idealen van het begin met de El Sol Bouwbrigade en de verwording daarna. Net zoals in Zimbabwe.

Als een dierbare vakbondscollega sterft, klimt Wouter in de pen. Zoals voor Ella Vogelaar, oud-voorzitter van de ABOP onderwijsbond en oud-minister. Hij typeert haar als een bijzondere vrouw met een drang tot zelfstandig denken.

Bijeenkomst van onderwijsbonden uit Franstalig Afrika in Burkina Faso, in 2003

Hij schrijft ook over het overlijden van de Franse president Jacques Chirac. In Burkina Faso bekijkt Wouter samen met 40 Afrikaanse vakbondscollega’s de TV-toespraak van Chirac waarin hij vertelt dat Frankrijk geen troepen stuurt naar Irak zoals Bush en Blair wel hadden besloten. Ik citeer Wouter:

En toen sprak hij de woorden die mij altijd zijn bij gebleven. Met de nodige aplomb zei hij dat “La France, fidèle à ses principes….”, Frankrijk, trouw aan haarprincipes, om die reden niet kon deelnemen aan de Irak oorlog. Tot dat moment hadden de veertig aanwezigen in stilte geluisterd naar Chirac. Maar nauwelijks had hij de woorden “La France, fidèle à ses principes….” uitgesproken of er klonk een luid hoongelach. Mensen stootten elkaar aan. Ik had eerst niet door wat de oorzaak was van hun hilariteit. Tot iemand uitriep “welke Franse principes?” en iedereen uitbundig verder lachte.

Al zijn korte verhalen zijn te vinden op de website Het geheugen van de vakbeweging.

Wouter had ook kleine ergernissen. Bijvoorbeeld: Waarom voeren de veteranen in Nederland de witte anjer als symbool? Weten ze soms niet wie die anjer ook altijd droeg?

Ik sluit mijn bijdrage af met een citaat van Pablo Neruda: Ik wil met je delen wat de lente doet met kersenbomen. Het citaat dat de soberfraaie rouwkaart siert.

Mijn wandelingen met Wouter duren meestal 3 uur. Wandelen in ontspannen bewustzijn. Socrates zegt het al: het stimuleert de geest en het contact. Onze volgende wandeling staat al lang in de agenda: dinsdag 30 augustus om 11.00 uur in Utrecht. Wouter’s lichaam heeft het echter begeven. Hij zal niet stoffelijk verschijnen. Voor mij leeft hij wel voort met zijn geest en ziel, in het besef van het geheel waar we allen deel van uitmaken.

Ik probeer contact met Wouter te houden, in meditatieve toestand, voorbij ruimte en tijd. Wouter zelf is met dit denken niet actief bezig maar is er wel in geïnteresseerd. Voor mij is het een troost dat het kan, een troost die ik iedereen gun.

Piet Jeuken,
augustus 2022
De tekst is een bewerking van de toespraak die Piet Jeuken bij de uitvaartdienst op 18 augustus 2022 heeft gehouden.