Niet zomaar een boek

Vijfentwintig jaar AOb

Het is niet de officiële geschiedschrijving van de eerste 25 jaar van de AOb. Het is een geschiedschrijving vanuit het perspectief van de man die (bijna) alles van zeer dichtbij heeft meegemaakt. Robert Sikkes was jaren lang werkzaam als hoofdredacteur bij Het Onderwijsblad, het ledenblad van de Algemene Onderwijsbond. Een blad met een redactiestatuut, dus onafhankelijk. Een status die Sikkes bewaakte en waar nodig bevocht.

Vijf-en-twintig jaar in woord en beeld. Prachtig vormgegeven en – Sikkes wel toevertrouwd – geschreven in zeer prettige en toegankelijke schrijfstijl. 25 jaar opgedeeld in overzichtelijke hoofdstukken, waarvan een aantal voorzien van overzichtelijke – maar ook leerzame – gegevens.

Maar nee, het is niet een officiële geschiedschrijving. Die zal nog op zich moeten laten wachten. Het materiaal dat Sikkes zijn lezers voorschotelt, is absoluut een ‘must’ voor elk vakbondskaderlid binnen de onderwijsvakbeweging. Net zoals het stof tot nadenken geeft voor andere beroepsgroepen binnen de vakbeweging.

Het verhaal is geordend naar de keuzes die Sikkes uit de veelbewogen jaren van de AOb heeft gemaakt. Zo geeft hij – terecht – veel aandacht) aan de decentralisatie van de macht in onderwijsland in de jaren negentig en de vermaledijde lumpsum die daar mee gepaard ging. Een decentralisatieproces dat ongekend veel macht heeft overgeheveld richting de bestuurders en hun organisaties. Hij toont overtuigend aan welke veelal negatieve impact dat uiteindelijk  heeft gehad op de slagkracht van de onderwijsvakbond. Merkwaardig want in de begintijd van decentralisatie sloot de AOb in het VO een cao per bestuur af. Nog nooit waren bond en leden zo dicht bij elkaar. En toch is daar kennelijk niet voor langere termijn optimaal van geprofiteerd

Ook schetst hij mooi de ontwikkeling die leidde tot de vorming van de AOb. Hoe het Nederlands Genootschap van Leraren samenging met de Algemene Bond van Onderwijs Personeel. De eerste een organisatie vooral actief in het voortgezet onderwijs. Veel deed aan juridische ondersteuning en arbeidsvoorwaarden. De tweede die daarnaast wilde opkomen voor een emanciperend onderwijsbestel en beleid. Was het daarmee een verstandshuwelijk? Wellicht wel, maar hoe dan ook een samengaan van twee fors uiteenlopende culturen en visies op onderwijs. Die besloten hadden dat nog langer gescheiden verder gaan minder zou opleveren dan het bundelen van de krachten.

Structuur onderwijsbouwwerk

Sikkes gaat niet in op het feit dat de fusie van de twee organisaties ook heeft geleid tot het buiten het zicht parkeren van een aantal kwesties waar de twee bonden tot aan hun samengaan sterk van mening verschilden. Met als meest in het oog springende onderwerp de structuur van het onderwijsbouwwerk. Waar de ABOP stond voor een uitstel van selectie tot fiks voorbij de huidige groep 8, was het NGL mordicus tegen zo’n vertraging van de selectie. Zestig jaar geleden schreef de grootvader van de huidige AOb voorzitter, Leon van Gelder, het sterk onderbouwde boekje “Onderwijs van 4 tot 14 jarigen”. Een verhaal dat hij schreef voor de ABOP en dat nog steeds opgeld doet. Maar in NGL kring zeker niet werd gewaardeerd. En dus volgde na de fusie een jarenlang stilzwijgen, om de verhoudingen maar niet op scherp te zetten. Met als gevolg dat dit onder de mat schuiven de profilering van de AOb op dit gebied heeft geschaad, want hij bleef gezichtsloos.

Als een serieus gemis in het boek van Sikkes  kan gezien worden de ontwikkeling in de afgelopen 25 jaar van de AOb als vereniging. Veel schrijft hij over de ministers, de bestuurders, de verbindingen en schermutselingen op topniveau. Vrijwel niets is in zijn boek terug te vinden over de AOb als ledenorganisatie. Wat is de betrokkenheid van de leden, hoe sterk is de ledendemocratie van de grootste onderwijsbond van Nederland, hoe is het gesteld met de machtsverhouding tussen enerzijds de – altijd maar weer – herkiesbare bondsbestuurders en anderzijds de gedreven vakbondsleden? Het had een plek verdiend. Immers, de AOb kwam tot stand in de tijd dat de FNV zich profileerde met “FNV uw zaakwaarnemer”, iets waar een gefuseerde AOb zich prima in kon vinden. Het maakte de onderwijsbond en de vakcentrale tot een sociale ANWB. Gerund vanuit kantoren, met sterke juridische en dienstverlenende afdelingen, maar zonder veel directe gerichtheid op het zoeken van betrokkenheid van de leden. Niet te vergeten ook: de Aob kwam tot stand in de periode van afschudden van ideologische veren, het invoeren van zakelijkheid. Vooral maatschappelijk gedreven ABOP-ers hebben hier fikse klappen opgelopen. Ze kwamen in een vacuüm.

Bond of beweging?

En dat leidde tot de volgende kwestie: bond of beweging?.  Zeker, Sikkes benoemt de opkomst van Leraren in Actie (LIA) en de beweging Primair Onderwijs in Actie van Jan van der Ven en Thijs Roovers, die in 2017 van zich laat horen. Het betekende een botsing tussen enerzijds de gevestigde bestuursmacht die professioneel gebruik maakte van de reglementen en procedures en anderzijds de borrelde boosheid van leden die maar geen gehoor kregen bij de bondsbestuurders. Sikkes beschrijft wat gebeurde, maar verbindt er niet de conclusie aan dat het de structuur zelf van de AOb is die op elk willekeurig moment deze vormen van buiten-bonds protest en verzet kan oproepen. Juist doordat de AOb zich te veel manifesteerde als een door procedures gedreven bond en te weinig als een door elan bewogen beweging. Met de komst van bestuurders als Jelmer Evers en Thijs Roovers kwam ook de gedachte naar voren in het onderwijs meer het principe van ‘organizing’ te realiseren. Werken vanuit scholen en instellingen. Met schoolcontactpersonen een sterk netwerk opbouwen. De Ierse en Schotse onderwijsbonden zijn daar goed voorbeelden van. Voelhorens in elke school. Vraag: wil de AOb hierin investeren en zo’n beweging van onderop weer tot stand brengen? De afgelopen 25 jaar waren geen goede voorbode van zo´n trend. Maar de omslag van bestuurder-gedreven organisatie naar leden-gedreven bond zal in hoge mate de kracht van de AOb in de toekomst gaan bepalen.

Een zeer boeiend hoofdstuk is dat waar het gaat over de AOb als organisatie van professionals. Leerkrachten die streven naar autonomie, maar bekneld raken tussen de raderen van hun besturen en de regelgeving die over hen wordt uitgestort. De bond die zowel streeft naar een professioneel statuut, naar meer zeggenschap over de nascholing en er mee akkoord ging dat er een soort BIG-register (register van Beroepen in de Individuele Gezondheidszorg) zou komen voor de onderwijssector. De krachten van overheid, werkgevers waren machtiger dan die van de bond. Een bond die worstelde met leden die weinig geloof hechtten aan deze thema’s en zichzelf daarmee als beroepsgroep tekort deden. Het is niet het meest opwekkende deel van het boek.

Voor het overige is het boek “25 jaar Algemene Onderwijsbond” een mooie mix van historische hoogtepunten – bijvoorbeeld de volle Amsterdamse ArenA in 2012 – en de aanduiding – ook statistisch – van een aantal langere lijnen. Een vraag die vanuit dat laatste – de lange lijnen – gesteld mag worden: Waar bevindt de AOb zich over pakweg 10 jaar? Zal de recent aangenomen strategische agenda 2022 – 2026 voldoende basis bieden voor een vergrote ledenparticipatie? En hoe gaat die investering in de vereniging zich ontwikkelen en uitbetalen? Een bijzonder boeiende vraag daarbij wordt of de AOb zich sterker zal gaan manifesteren als beroepsgroep van ‘professionals’. Het zijn open vragen naar de toekomst. Vragen die zich ten dele kunnen laten beantwoorden door het scherp analyseren van de afgelopen periode van 25 jaar. Zeker is dat Robert Sikkes daaraan een waardevolle en zeker ook zeer mooie bijdrage heeft geleverd.

Mijn reactie is een persoonlijke. Niet als oud-werknemer van ABOP en AOb, wel als levenslang vakbondsbetrokkene.

Wouter van der Schaaf

Maart 2022

Op woensdag 20 april geeft Robert Sikkes op uitnodiging van het AOb-groepsbestuur Postactieven een presentatie over het jubileumboek ’25 jaar AOb’. Deze bijeenkomst kan ook online bijgewoond worden. Ga naar…