Impressies van de VHV Vriendenbijeenkomst van 8 november 2024

Van Volksontwikkeling tot Leven Lang Leren

De Burcht op vrijdag 8 november 2024. Een volle zaal op de bijeenkomst van de Vrienden van de Historie van de Vakbeweging (VHV). Een interessant programma over scholing en vorming deze middag. Naast de vrienden en vriendinnen van de VHV waren er deze keer ook aardig wat leden van het Nederlands Instituut voor Volksontwikkeling en Natuurvriendenwerk (Nivon) op afgekomen, waarbij we er overigens van kunnen uitgaan dat vanwege de verwantschap tussen beide clubs sprake kan zijn van een “dubbel-lidmaatschap”.

Het NIVON 100 jaar jong

Aftredend VHV-Voorzitter Lodewijk de Waal geeft de aftrap. Daarna komt het Nivon aan de beurt: deze organisatie bestaat via haar voorloper het IvAO – het Instituut voor Arbeiders Ontwikkeling – in 2024 honderd jaar. Sjoerd Kemeling uit Winterswijk gaat op een aanstekelijke wijze aan de hand van een serie mooie plaatjes door een eeuw geschiedenis heen.
Sjoerd wijst op de slechte werk- en woonomstandigheden aan het eind van de negentiende eeuw en roemt het beschavingswerk van de Diamantbewerkersbond. In 1910 wordt de Centrale Commissie voor Arbeidersontwikkeling opgericht.

Voor drie kwesties kwamen arbeiders destijds op: de 8 uren dag, het algemeen kiesrecht en ontwapening.
Na het bereiken van de 8- uren dag komt er meer ruimte om de vrije tijd met scholing en vorming in te vullen en een tegenwicht te gaan creëren ten opzichte van de burgerlijke volksontwikkeling. Dat leidt dan op 11 november 1924 tot de oprichting van het IVAO. Enkele belangrijke namen uit de beginperiode: Piet Voogd, Koos Vorrink, Ruud Kuyper en Roel Stenhuis. Op meerdere manieren wordt aan de weg getimmerd. Met de uitgave van studiemateriaal, prachtig verzorgd drukwerk.
Indrukwekkend: 992 pagina’s in losse katernen over “De ontwikkeling van natuur en maatschappij”. In de tweede plaats met de vertoning van films met het bekende beeld van Jef Last die in een rode bus door het land reed en sociale films vertoonde.
En in in de derde plaats met de deelname aan studieclubs waarin onderwerpen als de koloniale politiek en fascisme bediscussieerd werden. Voorts zien we in 1932 de stichting van avondscholen waar duizenden leden twee avonden in de week hun kennis van aardrijkskunde, staatsinrichting, Nederlandse taal en rekenen konden uitbreiden.

Klik hier voor de sheets van Sjoerd Kemeling (pdf)

Het is duidelijk dat met dit aanbod aan kennis en vaardigheden in de behoefte werd voorzien van velen uit het sociaaldemocratische deel van de arbeidersklasse. In 1929 wordt het IVAO door de fusie met de Nederlandse Arbeiders Reis Verzekering met ruim tweeduizend leden uitgebreid.

Het gaat niet alleen over het eigen maken van schoolse kennis, hoe belangrijk ook. Natuurvriendenwerk is ook arbeidersontwikkeling. Een interessant verband. Zoek de natuur op, met name voor jongeren uit de stad, geniet van flora en fauna. Vanaf midden jaren dertig gaan plaatselijke Plan-clubs het befaamde Plan van de Arbeid dat verbetering van de economie en stimulering van werkgelegenheid beoogde, begeleiden.

Na de Tweede Wereldoorlog worden de avondscholen opnieuw opgetuigd. Het eerste jaar zijn er al 3700 deelnemers. De verruiming van het onderwijs in Nederland leidt eind jaren vijftig tot het verdwijnen van de avondscholen. Op 1 mei 1960 verandert het IvAO van naam in Nivon. Populair worden de vakantiekampen voor vrouwen vanaf eind jaren zestig.

De cursussen over de geschiedenis en toekomst van de arbeidersbeweging vallen goed. Op de 1 mei-lezingen in het Koos Vorrinkhuis komen velen af. In 2023 introduceerde Michiel Zonneveld een nieuw soort Plan van de Arbeid met tien concrete voorstellen voor een beter Nederland. Op 1 mei dit jaar hield Zonneveld daarover de Koos Vorrink-lezing in het Natuurvriendenhuis van het Nivon in Lage Vuursche. Het inspirerende plan wordt over het land uitgerold. Voor de liefhebber. Lees nog eens de Nivon uitgave uit 1992, geschreven door Ger Harmsen, Natuurbeleving en arbeidersbeweging: de Nederlandse socialistische arbeidersbeweging in haar relatie tot natuur en milieu.

Vakbondsscholing en vorming van Henri Polak tot nu

We vervolgen met Fransien de Jong van de Academie FNV.
Aan de hand van 5 blokken geeft zij een heldere historische schets van de ontwikkeling van scholing en vorming binnen de vakbeweging. Met het aanklikken van de link komt u op de sheets. Hierbij kort samengevat.

1. Blok 1 betreft de vakbeweging vanaf haar ontstaan eind 19de eeuw tot de Tweede Wereldoorlog. Verheffing van arbeiders staat centraal. De eigen bibliotheek van de Diamantbewerkersbond is daarvan een goed voorbeeld.
2. Blok 2 Vanaf 1945 tot eind jaren zestig. Dit staat in het teken van de wereldopbouw en scholing als bijdrage aan de ontwikkeling van de verzorgingsstaat.
3. Blok 3 Vanaf eind jaren zeventig tot eind jaren negentig. Dit is een periode die alle aanwezigen hebben meegemaakt en velen een rol in hebben gespeeld. Er vindt een verdere professionalisering van de vakbondsscholing plaats. De rol van de FNV Vrouwenbond werd een heel andere. Verbetering van de positie van vrouwen komt voorop te staan. Oscar Negt wordt genoemd. Voor de kenners van exemplarisch leren een bekende naam. FNV Ledenscholing, de vakbondsschool dus; altijd geprezen is mijn ervaring. Zelf heb ik er nog brochures voor geschreven. Dan de scholing en kaderopleidingen van de bonden. Hierbij nog aanvullend op wat Fransien vertelde. Die kaderopleidingen duurden verschillend per bond van twee tot vier jaar met meerdere driedaagse bijeenkomsten per jaar. Talrijke gastdocenten hebben daaraan meegewerkt. De spannende verhalen van een inleider als Ger Harmsen zijn velen bijgebleven. Over de betreffende bonden zijn gedenkboeken geschreven die als studiemateriaal werden gebruikt. Neem Mens-En-Werk over de Industriebond FNV, Onderweg over de Vervoersbond FNV, De Dienstenbonden, Steigers weg! over de Bouw- en houtbonden NVV en NKV, Symbool van vertrouwen over de Abva. De deelnemers aan deze opleidingen gaan de ruggengraat vormen van hun bond, actief in zowel bedrijfsledengroepen als ondernemingsraden en staan vooraan bij stakingen. Ook komt er in deze fase speciale aandacht voor doelgroepen zoals vrouwen, jongeren en migranten.
4. Blok 4 loopt vanaf 2000 tot 2015, getypeerd met Van zaakwaarnemer tot activerend vakbondswerk. De regionale conferentieoorden worden verkocht. Daarmee verdween een stuk zichtbare, tastbare geschiedenis, gebouwen die waren aangekocht of gebouwd met de contributie van arbeiders die daar hun eerste vakantiedagen konden doorbrengen. Dat herinnert me aan de oorden van de Woodbrookers in Bentveld en Kortehemmen, die midden jaren negentig van de vorige eeuw zijn gesloten.
   Ook buiten de vakbeweging werd aan scholing en vorming van arbeiders en vakbondsleden gedaan. Met de sluiting van Bentveld kwam er ook een einde aan de cursus Sociale Wetenschappen voor vakbondsbestuurders en de weekendcursussen Geschiedenis en Sociologie van de Vakbeweging. 2000-2015-Het is de periode met aandacht voor persoonlijke effectiviteit en organizing om werknemers te mobiliseren.
5. Blok 5 van 2015 tot nu. Vakbond FNV bundelt een aantal vakorganisaties. Hybride vormen van scholing zoals e-learning krijgen betekenis. Academie FNV ziet het licht.

Klik hier voor de sheets van Fransien de Jong (pdf)

De Vrouwenvakschool ‘Alida de Jong’

Els Rienstra, ooit directeur van de Alida de Jongschool, wijst op de positie van vrouwen op de arbeidsmarkt een halve eeuw geleden: vrouwen hadden behoefte aan meer onderwijs en kinderopvang was nodig om buitenshuis aan de slag te kunnen. De eerste Vrouwenvakschool werd geopend in 1984. Totaal zijn er negen vrouwenvakscholen opgericht. Een uniek concept: een laagdrempelige instroom, een parttime opleiding, veel aandacht voor begeleiding, werken aan zelfvertrouwen. Migrantenvrouwen (met hoofddoek) worden in arbeidsorganisaties zichtbaar gemaakt door opleidingen voor – onder meer – receptioniste voor ze te verzorgen. De vrouwenvakscholen hebben een zeer nuttige functie gehad voor herintreedsters en vrouwen van buitenlandse afkomst. Ze hebben duizenden vrouwen naar de arbeidsmarkt begeleid. In 2001/2002 stopt de subsidie. Dan komt er een nieuwe vorm van arbeidsvoorziening. Elders is van de hand van Els Rienstra een artikel op de website van de VHV te vinden over de geschiedenis van de Vrouwenvakschool. Ook het belang van kinderopvang komt daarin aan de orde komen.

Transfer van scholing

Fransien de Jong interviewt Peter Moossdorff over de transfer van scholing in de praktijk. Peter vertelt over zijn ervaringen met en werk voor de kaderschool en ondernemingsraden bij FNV Bouw tussen 1988-1998. In de bouw zijn de plaatselijke afdelingen altijd belangrijk gebleven. Trainingen moeten daarop gericht zijn: van vergadertechnieken tot het maken van werkplannen, de agendapunten moeten van de leden komen, aansluiten op hun arbeidsomstandigheden, en op mogelijkheden om gemeenten te kunnen beïnvloeden. In 1998 stapt Peter over naar FNV Bondgenoten. Krijgt interessant werk als adviseur. Een intrigerende uiteenzetting over slimmer werken bij V&D. Er viel daar veel te ondernemen met de sterke bedrijfsledengroep. Het begrip vakmanschap handen en voeten geven, de kennis van medewerkers uit de winkels met elkaar vergelijken, pilots organiseren. Sociaal partnership inhoud geven, kijken naar gedeelde belangen tussen werknemers en werkgever. Peter sluit af over zijn werk als coördinator bij organizing. Met Heineken als voorbeeld. Leidraad is steeds: wat voor macht heb je nodig zodat er een betere CAO komt? We moeten blijven experimenteren om tot een zo goed mogelijk resultaat te komen.

De Vakbeweging en James

Karlien Haak, actief voor het aan het CNV gelieerde ‘James’ en voor het gezamenlijke FNV/CNV-initiatief de VAKbeweging (met drie hoofdletters), houdt een boeiende uiteenzetting over loopbaan, scholing en leven lang ontwikkelen en de rol van de vakbeweging daarbij. Bij ‘James’ kun je terecht met vragen over je loopbaan en persoonlijke ontwikkeling. De naam James is een speelse verwijzing naar James Bond. Loopbanen van mensen zijn ongelijk, sociaal én beperkt maakbaar. Het begint al met de kansen die je krijgt vanuit het milieu waar je vandaan komt. Het beeld van de twee verschillende ladders is veelzeggend. Medewerkers kunnen door de vakbond worden bijgestaan in hun loopbaanontwikkeling. FNV en CNV hebben hiervoor de handen in elkaar geslagen. Het begrip “brede vakbeweging” wordt hierdoor inhoud gegeven. Ambities van medewerkers zijn natuurlijk in de eerste plaats persoonlijk, maar mede vormgeving daarvan hoeft niet alleen te worden overgelaten aan personeelszaken/HRM. Het komt me voor dat de vakbeweging met inzet op dit terrein zichtbaarder kan worden op de werkvloer en veel voor werknemers kan betekenen. Inmiddels heeft de vakbeweging hierop al een positie bereikt met 16.500 deelnemers in 35 arbeidsmarktregio’s.

Klik hier voor de sheets van Karlien Haak (pdf)

Slot

Afrondend. Een boeiende middag. Een bevriend vakbondsbestuurder wijst mij er overigens op dat er ook best wel wat ruimte had kunnen worden ingeruimd voor de betekenis van de Sociale school van het KAB/NKV. In de loop der jaren moeten duizenden hebben deelgenomen aan de drie jaar durende cursus van 30 avonden per jaar. Een stevig programma met lessen in taalexpressie en sociaal-economische, ethische en bedrijfseconomische vraagstukken.

Aan het eind van de bijeenkomst treedt Margot Kranenburg naar voren. Zij is lid van het algemeen bestuur van de FNV. Ze houdt een tot het gemoed sprekend verhaal richting Lodewijk de Waal. Even later komt de zaal als één man / vrouw overeind en bedankt Lodewijk met een daverend applaus voor zijn jaren als voorzitter van de VHV. Historica Agnes Jongerius neemt het stokje van hem over.

De inleiders maakten gebruik van PowerPoint sheets, hier omgezet in pdf:

• Nivon – Sjoerd Kemeling
• FNV – Fransien de Jong
• James – Karlien Haak