Technologische vernieuwing en Kunstmatige Intelligentie (AI)

De Twentse werkgroep van de VHV heeft op 27 februari 2025 een thema-avond gehouden over technologische vernieuwing en kunstmatige intelligentie (AI), in verleden, heden en toekomst. Een zeer grote opkomst van ca 85 belangstellenden gaf aan hoe hoog dit onderwerp in de belangstelling staat. Er waren OR vertegenwoordigers, een lid van het Werkplein Twente (samenwerking van UWV, werkgevers, werknemers en Sociale werkplaatsen), een belastinginspecteur en een leraar bedrijfskunde van de Hogeschool Windesheim.

Vier presentaties

Emiel Stolp (FNV lid) vertelde hoe arbeiders heel lang geleden tegen vernieuwing aankeken. Er was angst voor verlies van arbeid en er was verzet tegen bepaalde vernieuwingen. Zo werden er klompen (sabot in het Frans) in de machines gestopt om ze ongeschikt te maken. Daar is de term sabotage vandaan gekomen. Zijn betoog was dat je de vooruitgang niet kan stoppen. Dan prijs je jezelf uit de markt omdat de concurrentie wel de nieuwe techniek gebruikt. Dat is bijvoorbeeld te zien aan China en Japan, die rond 1600 de grenzen gesloten hielden en er tegen 1850 achter kwamen dat ze hopeloos achter liepen en geen verweer hadden tegen Europese kolonisatoren.

Lukas Roffel, technisch directeur van Thales Nederland (defensie-bedrijf), liet zien dat er in dit technisch hoogwaardig bedrijf al heel veel met AI wordt gewerkt, maar dan wel in teams. Op individueel gebied werkt het niet zo goed. Je moet samenwerken.
AI verzamelt veel teksten van onderzoeken, publicaties en rapporten en gebruikt dat heel slim tot een ogenschijnlijk goede weergave. Maar het lijkt erop dat AI-systemen de teksten die ze produceren, zelf niet begrijpen. Een AI-systeem snapt niet automatisch dat dingen naar beneden vallen als je ze loslaat, er wordt geen rekening gehouden met bijvoorbeeld de zwaartekracht. Dus moet er altijd door deskundigen gekeken worden naar de werkelijke toepasbaarheid. AI wordt al vanaf 1950 gebruikt en gaat in fors stijgende lijn verder. Het kan gunstig zijn voor zakelijk schrijven, programmeren en klantenservice. Maar leidt ook tot zorg, als het algoritme het werk monitort en de werknemer meer gezien wordt als productiemiddel dan als mens.
Kortom, we moeten openstaan voor levenslang leren en snel aanpassen aan veranderende omstandigheden. AI-modellen kunnen niet zelfstandig denken en redeneren. Ze kunnen wel veel data verwerken en voorspellingen doen. Het kan gebruikt worden voor goede en slechte dingen. Het is cruciaal om het op een verantwoorde manier te gebruiken en ethische overwegingen mee te laten wegen.

Frank Pot, emeritus hoogleraar van de Radboud Universiteit te Nijmegen, ging in op het feit dat technologische vernieuwing niet altijd tot betere werkomstandigheden leidt. Eentonig werk kan blijven bestaan, maar in een andere vorm. Vernieuwing leidt dan wel tot meer winst, maar lang niet altijd tot betere arbeidsomstandigheden of hogere lonen. Hij pleitte voor menswaardig werk.
Uit onderzoek is gebleken dat innovatie nadelige gevolgen kan hebben voor werknemers, zoals minder contact, hogere werkdruk, saaier werk. Een TNO-rapport uit 2024 stelt dat AI meer autonomie geeft en tot hogere taakvariatie leidt voor een deel van de werknemers (60%), maar voor anderen juist tot meer kort cyclische taken. Werkgevers stellen dat er slimmer gewerkt moet worden, werknemers er meer bij betrekken. Er zijn in het verleden verschillende SER-adviezen geweest over technologische vernieuwing, in 1968, 2016, 2021 en in 2025 over AI. De FNV stelt dat er een toolkit moet komen voor omgaan met technologie voor kaderleden. Voor de toekomst is het maken van cao-afspraken op gebied van participatie, een noodzaak. Vooral voor lagere functies lijkt dat op te gaan.

Paulo Moekotte, senior beleidsmedewerker bij ROC Twente, liet zien dat het bedrijfsleven technologische vernieuwing hard nodig heeft, maar dat bij minder grote bedrijven de nodige kennis ontbreekt om het te gebruiken. Hij putte uit onderzoeken van het World Economic Forum (WEF), een TNO-rapport over technologie en de werkgevers enquête Arbeid 2024. Bepaalde arbeid vervalt, maar er komt meer arbeid terug. Rond 2030 zal bij productietaken de menselijke arbeid nog maar een derde bedragen van het niveau van nu. Maar voor andere taken zijn juist meer mensen nodig. Het tekort aan medewerkers neemt toe als je geen maatregelen neemt. Nieuwe èn bestaande medewerkers moeten daartoe geschoold worden. Het werk wordt breder. Een diploma lijkt minder noodzakelijk te worden dan technische vaardigheden. Belangrijk is dat je ‘skills’ passen in het team. Het ROC staat volledig open voor opleidingen waar het bedrijfsleven behoefte aan heeft.

Discussie met dit forum

Gerrit Stemerdink van de werkgroep VHV leidde de discussie. De conclusie was dat het voor hoogopgeleiden een mooie uitdaging is als je er goed mee omgaat. Voor laagopgeleiden kàn het goed uitwerken, maar dat moet heel goed begeleid worden met kennis van zaken. Een mooi voorbeeld hoe het wel goed werkt is, dat bij Sociale werkplaatsen de minder goed functionerende medewerkers, via een bril, instructies kunnen zien. Hiermee kunnen ze makkelijker zelfstandig werken. Het blijft eentonig werk, maar op deze manier is men er tevreden mee.
Corona heeft de noodzaak om technologische vernieuwing toe te passen versterkt.
AI werkt heel goed voor tekstverwerking, maar je kunt er ook goed mee op de koffie komen. Het oogt prachtig maar kan de plank behoorlijk misslaan. Blind toepassen van AI kan tot ongelukken leiden. Deskundigheid blijft noodzakelijk.

Na afloop van de discussie was er nog een drankje. Er werden een aantal contacten gelegd tussen sprekers en vragenstellers, voor eventuele ondersteuning.
Al met al een zeer geslaagde avond, voor herhaling vatbaar.

Henk Grooters

April 2025