Het monnikenwerk van Sjaak van der Velden

Op 30 april 2025 is het vijfentwintig jaar geleden dat Sjaak van der Velden promoveerde met het proefschrift ‘Stakingen in Nederland’.
Intussen is ‘Stakingen in Nederland’ een standaardwerk voor wie op zoek is naar stakingscijfers en stakingsanalyses. Maar het is ook een belangrijke bron om beter zicht te krijgen op de geschiedenis en het karakter van de Nederlandse arbeidersbeweging, waarvan de vakbeweging een (belangrijk) bestanddeel is.
Voor dat proefschrift had Sjaak destijds een eigen database aangelegd, die hij na zijn promotie heeft overgedragen aan het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG).
Helaas was die database al zo’n 15 jaar niet meer online doorzoekbaar. Daarin heeft Sjaak verandering gebracht: vanaf 2025 is hij weer voor iedereen toegankelijk en doorzoekbaar.
Sjaak van der Velden verhaalt…¹

Wie onderzoek doet naar stakingen in Nederland gebruikt meestal de data die het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) onder de titel ‘Historie werkstakingen sinds 1901’ op Statline publiceert. Helaas zijn de spelregels in de loop der jaren een aantal keren gewijzigd, maar het belangrijkste probleem met deze ‘officiële’ gegevens is dat ze enkel op geaggregeerd niveau voorhanden zijn. De eerste 15 jaar publiceerde het CBS nog wel informatie per staking, maar om diverse redenen is men daar na de Eerste Wereldoorlog vanaf gestapt.
Een ander bezwaar tegen de CBS-data is voor historici uiteraard dat ze niet verder teruggaan in de tijd dan 1901.

Proefschrift

Toen ik 25 jaar geleden mijn proefschrift Stakingen in Nederland, over stakingen in Nederland tussen 1830 en 1995 publiceerde en verdedigde, deed ik dat daarom op basis van een ander gegevensbestand dan de CBS-data. In enkele tientallen jaren had ik een bestand op microniveau van Nederlandse stakingen aangelegd dat die periode omvatte. Deze database voegde ik op CD-Rom aan mijn proefschrift toe en droeg ik ook over aan het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG).

Doorzoekbaar voor iedereen

J. Jordaan, De posters: “Toch ‘ris kijke welke onderkruiper aan ’t werk durft gaan!”
(1913, 4 juli (Amsterdam: De Wereld, IISG)

Het IISG was blij met deze database en gaf me de gelegenheid om deze uit te breiden. Terug in de tijd tot 1372 en ook naar het heden toe actueel te maken. De database beslaat inmiddels de periode 1372-2022. Daarnaast voegde ik ook uitsluitingen en andere vormen van arbeidsconflicten toe. Het IISG plaatste ondertussen de database op de eigen website met een zoekmachine waardoor gebruikers ermee konden werken.
Als er ergens een staking was, hoefden bijvoorbeeld journalisten niet meer aan een onderzoeker te vragen of bij het betreffende bedrijf al eens eerder was gestaakt. Ze konden dat zelf nagaan. Helaas is bij de voortdurende veranderingen van websitebeheer de zoekapplicatie gesneuveld en geheel verdwenen. Sinds ongeveer vijftien jaar is de database daardoor niet meer eenvoudig doorzoekbaar, maar nog wel online toegankelijk via het IISG.

Intellectueel kindje

Omdat de database natuurlijk mijn intellectuele kindje is, frustreerde me dat enorm en daarom heb ik begin dit jaar de hele database op mijn eigen website geplaatst. Het is niet zo mooi als de applicatie die ooit bestond, maar per periode is het nu wel weer mogelijk om te zoeken of er in een bepaalde plaats of bedrijf een arbeidsconflict is geweest.

Link: Het gehele stakingenbestand is te vinden en te doorzoeken via ‘Sjaaks Histohoek’

Sjaak van der Velden
Februari 2025

¹ De afbeelding bovenaan de pagina is van Albert Hahn, 1903 (8 maart – Amsterdam: Zondagsblad van het Volk – Bron: IISG).