Weblog ‘Lodewijk de Waal herinnert zich’ (3)
Innovatie-econoom Alfred Kleinknecht.
Ik had al een tijdje niets meer over hem gehoord, maar toen ik een artikel over loonmatiging wilde gaan schrijven dook hij op, eerst in mijn geheugen, en toen in alllerlei documenten uit de jaren negentig van de vorige eeuw: Alfred Kleinknecht.
Ik was in die tijd CAO-coördinator van de vakcentrale FNV en had regelmatig discussies met hem, meestal in fora met ook nog een paar andere economen. Ik ben geen econoom, en dat werd eens duidelijk gemaakt toen ik werd aangekondigd met de tekst “na de deskundigen is nu het woord aan de vakbond.” Maar die geleerde en gediplomeerde economen waren het onderling zo zelden eens, dat ik vaak de grap kon maken: “Als de heren1 het eens worden, zal de FNV dat standpunt overnemen.”
Sinds mensenheugenis was er consensus onder economen dat een gematigde of beheerste loonontwikkeling goed was voor de werkgelegenheid. Zo’n beetje de enige uitzondering was professor Alfred Kleinknecht die ons de Duitse vakbeweging voorhield, waar de vakbonden veel hogere looneisen stelden en daardoor veel radicaler leken. Maar de uiteindelijke uitkomst van de cao-onderhandelingen in Duitsland was niet erg afwijkend van die in ons land. En merkwaardigerwijs kwamen de Duitsers zelf tot de conclusie dat wij een voorbeeld voor de wereld waren. Na een wereldwijd degelijk onderzoek kenden ze ons poldermodel, zoals we dat hadden vormgegeven in de Stichting van de Arbeid, in 1997 de prestigieuze Bertelsmann prijs van 300.000 D-Mark toe.
‘Loonmatiging leidt niet tot innovatie’
In De Groene Amsterdammer van maart 2021 beschrijft Kleinknecht, hoe hij door zijn stellingname in 1994, dat door loonmatiging innovatie stagneert, door de ambtelijke top als ‘dissident’ werd beschouwd, hoe zijn verdere onderzoek werd gedwarsboomd, hoe subsidies voor zijn instituut wegvielen en dat hij niet meer welkom was op het ministerie van Economische Zaken. “Ambtenaren die me eerst nog grote opdrachten gaven waren nu kwaad. Dit verzwakte mijn positie enorm. Ik was vleugellam.” Johan Stekelenburg noemde hem zelfs de risee van de Nederlandse economen.
Hij kon niet meer aanblijven als hoogleraar en directeur van een onderzoeksinstelling van de VU. In zijn tijd in Amsterdam was hij steeds meer onder druk komen te staan. Kleinknecht: “Ik had slapeloze nachten en zag voor het eerst in mijn carrière op tegen de maandag. Ik zat niet lekker in mijn vel, ik zat in een benarde positie en wist: hier moet ik niet oud worden.”
Ik heb een aantal malen met hem gediscussieerd en ik sluit niet uit dat ik ook bijgedragen heb aan zijn slapeloze nachten en het slechte klimaat dat voor hem ontstond. Hij was een makkelijk doelwit. Misschien zijn we in onze persoonlijke aanvallen wel te ver gegaan. Na drieënhalf jaar bij de VU vertrok Kleinknecht naar de Technische Universiteit Delft, als hoogleraar innovatie, buiten de economische beleidspolder.
Van risee tot bondgenoot?
Overigens heeft Kleinknecht, blijkens een interview in het Financieele Dagblad van 11 januari 2025, nog steeds dezelfde opvattingen: “Het is een nominale loongolf, geen reële. Als je de inflatie eraf trekt, heb je er wellicht her en der een procentje erbij. Dus de vakbonden lopen nog achter.” In de jaren ’90 stond onze discussie sterk in het teken van de bestrijding van de werkloosheid. Die situatie is nu dus helemaal anders, en het zou wel interessant zijn hem in de huidige inhoudelijke discussie over de loonvorming te betrekken.
Zijn opvattingen over onderwijs, scholing en de domme bezuinigingen daarop, over innovatie en flexwerk, zijn zeker interessant voor de hedendaagse Nederlandse vakbeweging. Zo zou hij van risee een bondgenoot kunnen worden.
Lodewijk de Waal
Oud- FNV- en oud-VHV-voorzitter
Februari 2025
1 Het waren zonder uitzondering altijd heren. Tegenwoordig is dat gelukkig veranderd.