Sluiting Howson-Algraphy Soest verhinderd (1984 – 1986)

De overwinning op een multinational (deel 2)

In 1984 wil het Engelse Vickers Plc, sinds eind jaren ’60 eigenaar van Howson-Algraphy, en op dat moment ook eigenaar van Rolls-Royce Motors, overgaan tot sluiting van de vestiging in Soest. De nieuwere vestiging in Leeds zou winstgevender zijn. Maar de sluitingsplannen mislukken door sterke en eensgezinde actie van de werknemers in Soest.
Om een internationaal concern de voet dwars te zetten, als zij hun al jaren eerder uitgestippelde strategie willen uitvoeren, moet je van goeden huize komen. Dat geldt zeker als je deel uitmaakt van de Ondernemingsraad (OR) of vakbondsgroep bij een, bekeken vanuit het concernbelang, ondergeschikte vestiging. Toch is dat precies wat gelukt is bij Howson-Algraphy in Soest. Een voorbeeld zoals er niet veel zijn.
Hans Hubregtse blikt terug en analyseert dit strijdbare stuk vakbonds- en industriegeschiedenis. Het tweede van een driedelige serie artikelen.

1984: ‘De fabriek gaat dicht’…zegt de directie

Algemeen directeur Hubert Bilek maakt op 24 oktober 1984 in de volle productiekantine het voornemen bekend om de productie te sluiten. Hoewel wij al jaren de vrees hadden dat zoiets eraan zat te komen, is de boosheid groot. Om daar uiting aan te geven en om ons verzet een start te geven organiseren de bonden een driedaagse staking. Want de ondernemingsraad heeft al jarenlang tevergeefs om informatie gevraagd hoe de nieuwe fabriek in Leeds (UK) draait, en waarom er in onze fabriek niet geïnvesteerd wordt.
De werknemers vertrouwen de directie-argumentatie voor geen meter. Bovendien zien ook wij steeds de productiecijfers van Leeds en weten daardoor dat onze fabriek in Soest behoorlijk efficiënt werkt.
Dit ongeloof wordt versterkt door de autoritaire houding van de deels Engelse directie, samen met het gebrek aan investeringen in Soest. De woede over het sluitingsplan is dan ook groot, ook op afdelingen die niet rechtstreeks getroffen worden.

De vakbonden organiseren een driedaagse staking, die enkele weken na de mededeling plaatsvindt. Vakbondsbestuurder voor de Industriebond FNV is Henk Wijninga. Als voorzitter van de BLG leid ik de bijeenkomst en de acties. Zo houden we in november ook een demonstratieve optocht van 200 werknemers door Soest. Dat doen we samen met kaderleden van ‘buurbedrijf’ blikfabriek Lindner, waar ook de werkgelegenheid op de tocht staat. Aan het eind bieden wij een petitie aan de burgermeester van Soest aan. Industriebond FNV-voorzitter Dick Visser is een van de sprekers.

De OR-leden en de vakbondskaderleden realiseren zich donders goed dat alles op alles gezet moet worden om dat sluitingsplan te torpederen. Niet alleen omdat het werk van zo’n 150 mensen ervan afhangt. Maar ook omdat de directie zijn best heeft gedaan om het plan geraffineerd in elkaar te zetten. Want zij hebben ervaren dat de werknemers geen middel ongebruikt zullen laten: zowel juridisch als qua actie. Dat hebben zij de jaren ervoor meegemaakt en geleerd. Het bedrijf neemt ook de best beschikbare advocaat aan werkgeverszijde in de arm om hen bij te staan: mr. Rogier Duk.
Enkele jaren eerder, voor het officiële sluitingsbericht al, heeft de OR met hulp van deskundige Pieter Lakeman aangetoond dat het bedrijf steeds een gezonde winst maakt van enkele miljoenen guldens per jaar. De in de jaarrekeningen gepresenteerde verliezen worden onderuitgehaald. Er blijkt met geld geschoven te worden, door rente voor bedrijfsleningen voor rekening van Soest te laten komen, door te lage onderlinge verrekenprijzen naar verkoop-BV’s en zo nog meer. De directie weet dus dat een zielig verhaal over de bedrijfsresultaten ongeloofwaardig zal zijn.
Daarom is het interessant hoe de directie de sluiting van de productie in Soest dit keer motiveert. Ze zetten enkele opties naast elkaar, waarin de productie en kosten van de fabrieken in Leeds en Soest zijn opgeteld, met als uitkomst dat openhouden van ‘Soest’ een slechtere cashflow voor de hele Howson-Algraphy Group inhoudt.

Tegenstrategie OR en vakbonden

Natuurlijk begint de OR eerst met het goed lezen van dat sluitingsplan (in termen van de Wet op de Ondernemingsraden: de adviesaanvraag). Hoe kunnen wij die cashflow redenatie van 4 directieopties kraken?

Je kunt jeremiëren dat door gebrek aan investeringen het rendement in Soest is teruggevallen, maar dat verandert de werkelijkheid niet. En actiemiddelen als staken of bezetten werken ook niet – dan geef je de directie precies wat zij willen: geen productie meer in Soest. Kortom, we moesten een intelligente strategie zien te ontwikkelen om een kans te maken. Dat gaat dwars tegen de mening van veel mensen in, dat verzet tegen een multinational geen zin heeft. ‘Die trekken altijd aan het langste eind’, denken zij.

We organiseren een 3-daagse training in januari 1985 om onze strategie vast te stellen. Niet alleen met trainer Koos van Hilten (KGCA), maar ook met andere deskundigen zoals Wout van Veen (Advokatenkollektief Utrecht¹) en met beide vakbondsbestuurders Henk Wijninga (Industriebond FNV) en Jan van Vuuren (Industrie- en Voedingsbond CNV). Op de laatste dag schuiven ook een drietal Engelse shop stewards aan waaronder Mick Bradley, hun ‘FOC’.

Al discussiërend stellen wij vast dat, om een kans te maken, we een eigen alternatief moeten bedenken, dat tenminste hetzelfde rendement presenteert als de directie-opties. Meegaan in de kapitalistische directieredenatie – dat is wel slikken. Om dit alternatief te realiseren, halen wij deskundigen binnen met veel kennis van de markt en bedrijfseconomie: Hans Heerings en Paul Elshof van SOMO², en met kennis van logistiek: Wouter Borsboom van TNO.

Wij constateren ook dat we een juridische kans hebben om concernplannen in handen te krijgen, want de directie heeft immers zelf met zijn cashflowbenadering het bredere belang van de hele Howson-Algraphy Group op tafel gelegd. Bij veel informatievragen verlangen wij ook de overhandiging van alle groepsplannen vanaf 1979, omdat wij vermoeden dat men hier jarenlang naartoe heeft gewerkt, wat overigens voortdurend ontkend is!
Met de vakbondsbestuurders en de Engelse shop stewards delen wij al deze plannen. Dat levert veel steun op. Dat kunnen wij nog wel eens nodig hebben, al weten wij op dat moment nog niet ‘hoe’.

Informatiebulletins

Bijna wekelijks praten wij de mensen bij in zo’n bulletin. De OR zorgt daarvoor, die kan de bedrijfsmiddelen immers gebruiken. We sturen ze over de post naar alle huisadressen zodat ook de partners van de werknemers op de hoogte zijn. Het gaat immers om het gezinsinkomen! In de bulletins gaat het dan over alle activiteiten die wij als kadergroep of ondernemingsraad ondernemen. Dat gaat over vragen die aan de directie gesteld worden, overleg dat plaatsvindt, wat er in de fabriek gebeurt. De glimlach komt bij mensen terug als een tekenaar in ons midden geloofwaardig enkele directieleden in cartoons kan neerzetten.

Boze werkonderbreking

Er hoeft maar weinig te gebeuren, of de werknemers komen in actie in deze setting. Rond de Kerst achterhalen wij dat de directie met de hele verkoopstaf een bourgondisch weekend in het zuiden heeft doorgebracht. Als ik de collega’s dat vertel, lopen ze zo ongeveer vanzelf naar de kantine om hun boosheid te tonen.

Later in 1985 brengen wij nog een bezoek aan de Shop Stewards in Leeds. Op de foto zie je links Henk Drost (OR-voorzitter), daarnaast Henk Wijninga (vakbondsbestuurder Industriebond FNV), met het zwarte overhemd Mick Bradley (‘FOC’) met enkele van zijn shop stewards eromheen.
Langs diverse wegen proberen de werknemers druk te zetten op de directie: veel publiciteit, juridische middelen, het betrekken van de inwoners van Soest ook via lokale kerken. In de fabriek stoppen productiemensen pamfletten in de verpakking van de offsetplaten om steun te vragen bij werknemers in drukkerijen. Dat levert ook weer vragen op van de klanten. Wat hebben wij tenslotte te verliezen?

Een winnend alternatief

Met hulp van onze deskundigen formuleert de Ondernemingsraad in maart 1985 een alternatief plan dat dezelfde cashflow genereert als de beste directieoptie. Uitvoering ervan zal niet alleen behoorlijke technische aanpassingen vergen, maar ook vereenvoudiging van de productieorganisatie.

Belangrijke elementen zijn verhoging van de lijnsnelheid zodat die vergelijkbaar wordt met de machinesnelheden in Leeds, en ook automatiseringsmaatregelen.
Al dit overleg met de directie loopt nog door tot de zomer van 1985. Maar de directie ziet geen kans meer om gaten te schieten in ons alternatief.

Bijzondere actie: experiment met hoge machinelijnsnelheid

Kunnen onze machinelijnen met een snelheid van 10 meter per minuut produceren? Dat technische gegeven vormt een fundament onder ons bedrijfsalternatief. Onze technisch behoorlijk opgeleide ploegleiders denken dat het kan, de directie meent van niet. Om dat te bewijzen laten wij in maart 1985 gedurende één nachtdienst de machine daadwerkelijk op 10 m/minuut draaien. Alle mensen in die ploeg, ook die van het kwaliteitslab en de TD werken mee.
De volgende dag blokkeert de directie de productie van die hele nacht. Ze laten zelfs Engelse shift technicians overkomen om de kwaliteit ervan te controleren.
Mooi dat alles goed is, moeten ook zij toegeven. Deze bijzondere actie is geslaagd!

Op basis van opgevraagde strategieplannen van de Howson-Algraphy Group kunnen wij vaststellen dat de directie door de jaren heen steeds al van plan was om de vestiging in Soest te sluiten, in tegenstelling tot wat zij altijd hadden beweerd.
Dat biedt grond voor een juridische Enquêteprocedure door de vakbonden. Het is een zwaar middel, dat zij maar zelden inzetten, gezien de financiële risico’s. Door die enquêteprocedure komt het overleg tot stilstand in het erop volgende najaar. Pas voorjaar 1986 formuleert de OR tenslotte zijn advies dat vernietigend is over het sluitingsplan. Niet alleen is de inhoudelijke motivatie omvergetrokken door het alternatieve plan van de OR, maar ook is met vele concrete voorbeelden geïllustreerd dat de directie bij voortduring gelogen heeft over de toekomstperspectieven van de productie in Soest. Zelfs de advocaat van de directie, Mr. Duk, geeft op de zitting van de Ondernemingskamer (OK) begin juni 1986 zuchtend toe dat de OR een zeer goed advies heeft geleverd ‘ondanks de nodeloos belingerente³ toon’.

Afgeluisterd!

Tegen de Britse top-down strategie hebben de OR en de bond met een effectieve achterbanstrategie een stevige tegenmacht opgebouwd. Door alle gebeurtenissen van de voorgaande jaren zijn de verhoudingen sterk verhard, en vertrouwen tussen directie en werknemers is er niet. In die sfeer hebben werknemers verbeteringen afgedwongen in het begin van de jaren 80, zoals op het vlak van salarissen, werktijden, vakantiedagen en het behoud van de premievrije pensioenregeling.

Maar als het sluitingsvoorstel bekend wordt, verschuift die houding van groot wantrouwen naar ‘alles is geoorloofd om dat sluitingsvoornemen af te wenden’. De verbittering is enorm bij de werknemers in de fabriek. Door de al gevoerde vakbondsstrijd voelt het bedrijf eigenlijk als ‘van ons’, terwijl wij moeten dulden dat directie en verkoopstaf feestvieren van de winsten, die nog steeds verdiend worden, met luxe etentjes en zo meer.
In die setting willen de OR-leden tot het uiterste gaan om de sluiting ongedaan te maken, zo nodig over wettelijke grenzen heen. Een plan wordt gemaakt: kunnen wij de directie niet afluisteren. Dat kan allerlei inzichten en tactisch voordeel opleveren…je weet dan wat hun argumenten zullen zijn in een volgend overleg.
Een OR-lid weet een route naar een Amsterdamse leverancier waar afluisterapparatuur wordt verkocht. Meer dan een maand luisteren we de directie af: niet alleen zakelijk nieuws komt langs, maar ook hun seksistische roddels en het dagelijkse ‘plop’ van de ontkurkte wijnfles bij de directielunch. Zo horen we ook tijdig over een missertje in ons alternatief: dat trekken we snel recht.

Zelf hoor ik bij toeval de instructie van enkele directiegetrouwen om een geheim magazijn in te richten om bij een bedrijfsbezetting klanten te blijven beleveren. Er volgt een spannende, nachtelijke achtervolging van de volgeladen trailer. Het lijkt wel een film.

Het gaat mis met het afluisteren als de TD-voorman in zijn pauze met zijn scanner speelt en dan de directie hoort praten. Wanneer de politie arriveert, stuiven wij weg, mét de ontvangstapparatuur, wat bleek om de neus vanwege de ontdekking. De volgende ochtend kopt de Telegraaf⁴ erover op de voorpagina. Iedereen vermoedt de OR-leden als daders. En ook al onderzoekt de politie niets, het kost ons wel wat steun in Soest, onder meer van de kerken.

Hans Hubregtse
Publicatie op deze website: maart 2025

• deel 3 volgt binnenkort
• deel 1: zie https://vakbondshistorie.nl/dossiers/howson-sluiting-verhinderd/
• het complete verhaal is in pdf-vorm als VHV-Digiboek te downloaden
• op vakbondshistorie.nl is méér te vinden over de historie van dit bedrijf, ook bekend omdat het in de persoon van kaderlid Willem Agenant voor het eerst in de geschiedenis een tegenkandidaat voor het voorzitterschap van de Industriebond FNV durfde te stellen. Dat was in die jaren on-ge-hoord. Klik hier voor meer artikelen en video-interviews.

¹ Destijds met drie K’s. Tegenwoordig Sprengers Advocaten (met C…)
² Stichting Onderzoek Multinationale Ondernemingen
³ Moeilijk woord voor oorlogszuchtig
⁴ En later ook andere kranten, zoals de Volkskrant (zie afbeelding)