Themabijeenkomst SBI en VHV

Medezeggenschap in het bedrijf in vier dimensies

Vrijdagmiddag 8 september 2023. Landgoed Zonheuvel in Doorn. De zon brandde in de ruimte waar een flink aantal belangstellenden in de geschiedenis en actualiteit van de medezeggenschap bijeen was gekomen. Dertig graden Celsius, binnen en buiten. Aan de voorzitter van de Stichting Vrienden van de Vakbeweging (VHV) Lodewijk de Waal de taak om het gezelschap bij de les te houden. Rondstrooiend met de nodige anekdotes uit zijn arbeidsverleden lukte dat zoals altijd weer heel goed. Vier sprekers op het podium en zoals al gauw zou blijken zestig/zeventig deskundigen in de zaal: (oud- ) OR-leden, (ex) vakbondsbestuurders, toezichthouders, commissarissen, OR-trainers en -adviseurs, beleidsmedewerkers, enzovoort. We lopen de diverse sprekers even na.

De eerste is Jaap Jongejan, algemeen directeur van SBI Formaat. Hij staat aangekondigd om wat te vertellen over de geschiedenis van de medezeggenschap in Nederland, de discussie rond de totstandkoming van de Wet op de Ondernemingsraden (WOR) en de ontwikkeling ervan tot op de dag van vandaag. Tevens om aan te geven waar OR-en nu behoefte aan hebben.

Drie actuele vraagstukken

Jongejan gaat vooral op het laatste in, valt meteen binnen met actuele, modieuze trefwoorden als: klimaat, diversiteit, inclusie. Het gaat erom niet alleen mensen, maar ook de natuur en dieren een stem te geven. Het wordt al snel praktisch; de gewenste, aanbevolen strategische kijk van de OR wordt uiteen gezet. Jaap gaat in op drie actuele vraagstukken:

1. Hoe ontwikkelt Artificial Intelligence (AI) zich en wat voor invloed heeft dit op arbeidsverhoudingen. De wereld, de boardroom en de medezeggenschap moeten elkaars taal kennen en met elkaar meebewegen. Het is van belang dat de toezichthouder / commissaris en de OR contact met elkaar hebben.
2. Het ecologische en sociale aspect. Met Tata Steel en de aandeelhouder in India worden klimaat, bedrijfsbeleid, medezeggenschap, milieu en omwonenden afgetast.
3. Het demografische aspect. Dit begrip wordt breed opgevat, internationaal en naar generaties, maar ook praktisch vertaald naar de verbinding tussen ondernemingsraad en achterban. De constante werkdruk heeft gevolgen voor de inzet van mensen op medezeggenschap. Hoe betrek je jongeren erbij, hoe ga je om met algoritmen, met AI?

Jaap Jongejan vraagt diverse keren aandacht voor de contextuele omgeving. Hoe daar op in te spelen? Hoe om te gaan met de WOR? Wijst op de Raad voor Duurzame Medezeggenschap. Welke politieke partijen hebben medezeggenschap nog in hun programma staan? Hij wijst erop dat participatie geen medezeggenschap is. Horizontaal leiderschap en verbinding zoeken zijn belangrijke organisatie-aspecten.

SER Commissie Bevordering medezeggenschap

De tweede spreker is Ruben Houweling, jurist en hoogleraar aan de Erasmus Universiteit en voorzitter van de SER Commissie Bevordering medezeggenschap. Hij gaat in op het werk van de commissie bevordering medezeggenschap. Waar liggen de obstakels, waar liggen de kansen? Welke grote actuele vraagstukken vragen om actieve medezeggenschap?

De politieke taakopdracht:

• de SER [zal] een Commissie Bevordering Medezeggenschap instellen. Deze commissie wordt door de SER belast met de algemene taakopdracht ter bevordering van de medezeggenschap, zoals aan de orde werd gesteld in het kabinetsstandpunt 2009. Dit omvat zowel bevordering van de naleving van de wet als bevordering van de kwaliteit van de medezeggenschap. In de commissie kunnen ook externe deskundigen zitting krijgen. Daarnaast kunnen overheidswerkgevers uitgenodigd worden.
• met betrekking tot het gehele terrein van de medezeggenschap. Dergelijke aanbevelingen kunnen het belang betreffen van goede scholing voor de kwaliteit van de medezeggenschap en het functioneren van de onderneming, maar kunnen zich ook tot andere medezeggenschapsonderwerpen uitstrekken.

Bij het SER secretariaat zijn deskundige medewerkers, onderzoekers werkzaam. Concrete zaken: het modelreglement voor de OR wordt veel gebruikt, er wordt een richtbedrag voor scholing vastgesteld, ontheffingszaken worden behandeld, er wordt een bijdrage geleverd aan de Maand voor de Medezeggenschap en het netwerk van de medezeggenschap wordt onderhouden, vergroot en gestimuleerd.

Speerpunten

Voor 2023 zijn de volgende speerpunten vastgesteld:

1. strategische medezeggenschap (energietransitie, krapte arbeidsmarkt, digitalisering, AI, pensioenen, enz.;
2. verjonging en vernieuwing van medezeggenschap, eigentijdse medezeggenschap, hoe neem je drempels voor bepaalde groepen weg?
3. naleving van de Wet OR (hoe doen “we“ het?).
4. aandacht voor het politieke primaat.

Kritische kijk

Van een vakbondsbestuurder mogen we een kritische kijk op arbeidsverhoudingen verwachten. Die komt er dan ook van de derde spreker, Kitty Jong (FNV vicevoorzitter, portefeuillehouder medezeggenschap). Ze zet met verve uiteen dat georganiseerde tegenspraak op ondernemingsbeleid broodnodig is. Werkgevers willen niet worden lastig gevallen. Het is verbijsterend dat 4.000 mensen jaarlijks aan werk gerelateerde zaken overlijden (naast dodelijke ongevallen vooral beroepsziekten). Er zijn meer zaken die moeten worden opgepakt: de grote loonkloof tussen mannen en vrouwen, de flexibilisering van de arbeid, het te lage minimumloon. Wat de medezeggenschap betreft. Elk bedrijf vanaf vijftig werknemers is wettelijk verplicht een OR in te stellen. Het is toch niet te tolereren dat er geen sanctie bestaat op het niet-nakomen van het instellen van een ondernemingsraad? De vakbond zou een wettelijk recht op toegang tot het bedrijf moeten hebben. Werkgevers moeten de waarde van medezeggenschap zien. (Ga naar het volledige verhaal…)

Multinationaal Ondernemingsradenoverleg

De vierde spreker is Annelie Bijpost, lid van de ondernemingsraad van de KLM. Tevens is zij voorzitter van de Stichting Multinationale Ondernemingsradenoverleg MNO. Ze licht de aanleiding toe van de oprichting van dit samenwerkingsverband. Op informele basis kwamen in november 1981 leden van de Centrale Ondernemingsraden van Philips, Heineken, KLM, Akzo, Shell en Unilever bijeen om de moeilijkheden te bespreken die de mensen uit de medezeggenschap bij Philips ondervonden bij de wijziging van de vennootschappelijke structuur. Er bleek duidelijk behoefte te zijn aan voortgaand overleg. Begin 1982 werd een vervolgbijeenkomst belegd, waar (op eigen verzoek) tevens Elsevier, Steenkolen Handelsvereniging (SHV) en VNU vertegenwoordigd waren. Vanaf dat jaar komen de voorzitters van de snel uitbreidende groep COR-en informeel bijeen als een landelijk platform om over elkaars ervaringen in de medezeggenschap te praten en van elkaar te leren  en zo nodig naar buiten te treden bij voorkomende gezamenlijke problemen of wensen. Tien jaar later waren er al 22 leden. De bijeenkomsten vinden afwisselend bij de deelnemers plaats. Organisatorisch kwam er wat meer structuur met de oprichting van de Stichting MNO per 1 januari 2006. Inmiddels is het aantal deelnemende centrale ondernemingsraden van multinationals gegroeid tot vijftig, komend uit tien verschillende branches en ruim 600.000 werknemers in Nederland vertegenwoordigend. Wereldwijd verbonden met ruim vier miljoen werknemers. MNO is uitgegroeid tot een samenwerkingsorgaan en kenniscentrum van ondernemingsraden van multinationals ter bevordering professionele medezeggenschap. De deelnemers komen vier keer per jaar bijeen, worden geïnformeerd over trends en ontwikkelingen en bespreken actuele onderwerpen als vernieuwing van de medezeggenschap, duurzaamheid, ondernemingsraad en achterban, de toekomst van het werk. MNO heeft interessante publicaties uitgegeven (meestal in samenwerking met andere organisaties), zoals:

• Medezeggenschap in veranderingsperspectief,
• De rol van medezeggenschap bij maatschappelijk verantwoord ondernemen,
• The Position of Dutch Works Councils in Multinational Corporations,
• Polderen op een wereldtoneel.

Verbinding

De MVO-modelcode is inmiddels vernieuwd. Het motto van de MNO is verbinden en Annelie legt die verbinding ook heel goed met de zaal. Met allerlei voorbeelden geeft ze aan hoe belangrijk het alleen al is in de eigen (C)OR te beginnen met de leden er steeds goed bij te betrekken.

Annelie benadrukt dat werkgevers er verstandig aan zouden doen de ondernemingsraad te zien als een toegankelijk en goedkoop adviesorgaan. Daar zitten de mensen van de werkvloer in die beter dan dure deskundigen van buiten de praktijk kennen en suggesties ter verbetering kunnen geven. De Europese Ondernemingsraad (EOR)  en de Sociaal-Economische Raad (SER) worden nog aangestipt. Ongetwijfeld zal een aantal deelnemers van MNO vakbondslid zijn, maar de structurele verhouding van MNO tot de rol, positie en taken van de vakbeweging blijft wat de verslaggever van dit verhaal betreft helaas buiten beeld.

Korte nabeschouwing

Het was een interessante bijeenkomst. Veel aandacht deze middag voor de positie, rol en praktijk van ondernemingsraden, vooral vanuit strategisch perspectief bekeken. Verleden, heden en toekomst zijn op elkaar betrokken. Veel oude bekenden gingen het gesprek met elkaar aan.

Op de VHV-informatietafel waren veel gratis boeken te verkrijgen over de geschiedenis van vakbeweging en medezeggenschap. Maar het was wel jammer dat de geschiedenis van de medezeggenschap, van ondernemingsraden, ook verbonden met de geschiedenis van de vakbeweging er toch bekaaid vanaf kwam. Dat had gemakkelijk anders gekund. Bijvoorbeeld met een inleiding van Frank Schreiner, die ook aanwezig was op deze dag. SBI Formaat heeft nog niet zo lang geleden een door hem geschreven publicatie uitgegeven: Drie wegen naar (Mede)zeggenschap. Een geschiedenis van 200 jaar werknemersstreven naar (mede)beslissingsrecht over het werk en het strategisch beleid van de onderneming. Het boek zou tevens een passend geschenk, een beloning voor de deelnemers zijn geweest, die het meer dan twee uur in een snikhete ruimte uithielden.

Harry Peer

September 2023

Zie ook:

• Frank Schreiner: De term ondernemingsraad is 100 jaar oud
• Kitty Jong (2023): Managementboeken kennen geen hoofdstuk medezeggenschap
• Jos Everaers (2023): OR en vakbond: vrienden of vijanden?
• Jan Verhagen (2023): ‘Piketpalen van medezeggenschapsontwikkeling in Nederland’
• Harry Peer (2006): ‘David de Leeuw en Erwin Rijkes, twee nestors van de medezeggenschap’