‘Het lijkt wel of er in veertig jaar niks veranderd is’

De Beverwijkse Gerda Sonnevelt (76) was het allereerste vrouw in de ondernemingsraad van staalfabrikant Hoogovens. Ze stelde daar ongewenste intimiteiten aan de kaak en streed voor een betere positie voor vrouwelijke collega’s.

Een aangeschoten man grijpt zijn enige vrouwelijke collega op de afdeling tegen haar zin bij de borsten. Als het gebeurt, lachen andere mannelijke collega’s om het voorval. Een jonge vrouw op de bedrijfsschool schrijft dat een leraar ‘aanhoudend seksuele grappen’ maakt. Tijdens een examen raakt hij haar borsten aan. Weer een andere vrouw wordt achternagezeten door haar leidinggevende. Hij wil haar naar huis brengen of met haar meelopen. Als ze weigert, krijgt ze ‘straf’. Ze krijgt geen snipperdagen meer. Als ze klaagt over zijn avances noemt hij haar een ‘fantast’.

Nee, dit is niet het nieuwste schandaal over grensoverschrijdend gedrag. Dit zijn fragmenten uit het zwartboek dat Gerda Sonnevelt en haar collega’s zo’n 37 jaar geleden opstelden voor hun werkgever Hoogovens in IJmuiden, nu staalfabrikant Tata Steel. Ze was begin jaren tachtig de allereerste vrouw die plaatsnam in de ondernemingsraad van het bedrijf. En ook een van de eersten die ongewenste seksuele intimiteit aan de kaak stelde.
Tijdens het oprakelen van herinneringen aan die tijd slaakt ze een diepe zucht. Ze belde laatst nog met een vriendin, zegt ze. Toen op het journaal het rapport over de schandalen bij de publieke omroep breed werd uitgemeten. “Ben je weleens geneukt?”, kregen NPO-medewerkers soms te horen. Anderen werden in hun geslachtsdeel geknepen, kregen te maken met schreeuwende collega’s of leidinggevenden die met stoelen gooiden. “Ik sprak die vriendin en zei: ‘Het lijkt wel alsof er in die veertig jaar niks veranderd, niks gebeurd is’.”

Rechtszaak

Ze wordt er boos van. Ze is ook verbaasd als er weer een commissie of een onderzoek wordt opgetuigd. In haar tijd werd er binnen Hoogovens ook een commissie opgesteld. Het zwartboek leidde uiteindelijk tot de schorsing en overplaatsing van een aantal mannelijke collega’s. Tegen een van de mannen – een mentor die stagiaires lastigviel – begon ze samen met collega’s een rechtszaak. “Ik had geen zin om aan de bel te trekken”, zegt ze over de NPO-berichten. Maar kijk ook eens wat er in het verleden al is ondernomen en onderzocht, stelt ze. “Dit is niet nieuw, maar het wiel wordt wel steeds opnieuw uitgevonden.”

Sonnevelt was een jaar of dertig toen ze de penibele positie van vrouwelijke collega’s op de agenda van de ondernemingsraad van Hoogovens zette. Ze zorgde samen met collega’s voor vrouwentoiletten in de fabrieken. En maakte het onder meer mogelijk dat vrouwen chef of ingenieur konden worden. Inmiddels is Sonnevelt 76 jaar oud en al vijftien jaar met pensioen. Ze vertelt niet alleen over haar eigen carrière, maar ook over de positie van vrouwen op de arbeidsmarkt. Is die in de afgelopen veertig jaar veranderd, verbeterd of kan het nog veel beter?

45 jaar lang werkte ze bij Hoogovens. Ze begon er op haar vijftiende als schoonmaakster, en werkte zich uiteindelijk op tot managementcoach. Wie Sonnevelt vraagt naar die lange loopbaan, treft een bescheiden vrouw. Het is allemaal best lang geleden, zegt ze regelmatig. Ze deed het ook niet allemaal alleen, benadrukt ze. “Ook met collega’s!” En het paste ook heel erg in de tijdgeest, zegt ze over al die prestaties.

Ze noemt de vrouwendemonstraties voor gelijke beloning in de jaren zeventig en tachtig. En de bezetting van het Amsterdamse Maagdenhuis door studenten van de Universiteit van Amsterdam. Ook de naam van VVD’er Annelien Kappeyne van de Coppello valt, de roodharige politica die zich als Kamerlid en staatssecretaris hardmaakte voor abortus, kansengelijkheid en bescherming van slachtoffers van verkrachting. Zij was ook die vrouw die, toen ze minister Dries van Agt tijdens een debat het vuur na aan de schenen legde, te horen kreeg dat haar optreden ‘niet heel vrouwelijk was’.

Mannenbolwerk

Maar de krantenknipsels op haar eettafel, allemaal opgesnord uit haar eigen archief, tonen dat Sonnevelt dezelfde kranigheid heeft als de demonstranten naar wie ze verwijst. In een van de uitgeknipte artikelen over grensoverschrijdend gedrag – waaronder een uit Trouw, 1987 – vraagt de journaliste hoe mannen nou moeten weten wanneer ze bij vrouwen over de schreef gaan. “Hoor eens”, antwoordt Sonnevelt streng. “Mannen weten dondersgoed tot hoe ver ze mogen gaan. Wat ze uitlokken is dat vrouwen aangeven waar de grens ligt.”

“De directie van Hoogovens is dom als ze niet met ons meedenkt”, zegt ze ook stellig in het plaatselijke krantje van onder meer Beverwijk en Wijk aan Zee. Ze noemt Hoogovens een mannenbolwerk, vrouwonvriendelijker dan bijvoorbeeld de PTT (nu PostNL) en de overheid als werkgever. Ze heeft vanuit de ondernemingsraad een commissie vrouwenzaken in het leven geroepen om daar verandering in te brengen. “Pas als het bedrijfseconomisch belangrijk is, willen ze nog wel wat doen aan de gelijke behandeling van mannen en vrouwen”, zegt ze ook.

Anno 2024 is de gelijke behandeling van mannen en vrouwen op de Nederlandse arbeidsmarkt nog steeds een belangrijk thema, zegt Sonnevelt. Toegegeven, ze ziet veel meer vrouwen in allerlei topfuncties. Al in haar tijd bij Hoogovens zag ze een toename van vrouwelijke kraandrijvers, ingenieurs, werktuigbouwkundigen, monteurs en andere technici. ‘Tata Steel beloont mannen en vrouwen vrijwel gelijk’, kopte het bedrijf eind 2022 in een persbericht. Vrouwen verdienen slechts 1 procent minder, was de boodschap. Ook heeft het bedrijf diversiteit en inclusiviteit ‘nadrukkelijk op de agenda staan’, schrijft een communicatiemanager op LinkedIn.

Maar de twee CEO’s van wat nu Tata Steel heet, zijn nog altijd man. Van de vier leden van de raad van commissarissen is er slechts één vrouw. Slechts 10 procent van de ruim twaalfduizend werknemers is vrouw en van hen heeft nu 18 procent een besluitvormende functie, blijkt uit Tata Steels recentste duurzaamheidsverslag. Conclusie: het zijn nog vooral mannen die er de dienst uitmaken.

Hardleers

“Ik vergelijk het met de schillen van een ui”, zegt Sonnevelt. “Je kunt de lagen er heel makkelijk afpellen, maar de kern is hard. Ik noem het ook wel hardleers. Die kern laat zien dat we er nog niet zijn. Er is nog steeds een machtsverschil tussen mannen en vrouwen. Soms moet je ervoor zorgen dat iets op de schop gaat, wil je wat doorbreken, en een nieuwe schil van die ui af halen …”

Voor zo’n doorbraak zorgde ze zelf in 1983, toen ze zich als schoonmaker en koffiedame kandidaat stelde voor de ondernemingsraad van Hoogovens. Er gingen verkiezingen aan vooraf, waarbij allerlei verschillende vakbonden betrokken waren. Sonnevelt was lid van de Industriebond FNV, de grootste. Die pleitte voor gelijke kansen voor mannen én vrouwen. ‘Daarom hebben we ook een vrouw op onze kandidatenlijst gezet’, stond er op de groene verkiezingsposters. Maar die vrouw, Sonnevelt dus, stond wel onderaan. Op een onverkiesbare plek 25 of 26 – heel precies weet ze het niet meer. Met voorkeurstemmen kwam Sonnevelt op plaats 2 of 3 terecht.

“Dat zal ik nooit vergeten”, zegt ze over die uitslag. “Na de verkiezingen verzamelden de mensen van FNV en Hoogovens zich in een gebouwtje. Ik hoorde daar de ene man van FNV tegen de andere zeggen: ‘Hebben we eindelijk een vrouw in de ondernemingsraad, komt ze uit de schoonmaakdienst’. Ik had zoiets van: nou moet ik me toch voor honderd procent gaan bewijzen. Ik had alleen lagere school en één jaar mulo. Ik had wel een eigen overlevingsmodus. Ik ging allerlei oude rapporten lezen en die gebruikte ik dan als voorbeeld. Dan vertaalde ik wat dingen naar het hier en nu. Zo heb ik me ontwikkeld. Uiteindelijk heb ik een hbo-opleiding afgerond.”

In die eerste periode in de ondernemingsraad was het meer een strijd tegen de vakbond dan tegen Hoogovens, herinnert Sonnevelt zich. “Je moest je continu bewijzen binnen de vakbond.” Vrouwentoiletten in de fabrieken zagen de mannelijke vakbondsleden in eerste instantie niet zitten. Dat is toch niet per se nodig, vonden ze. Ook waren mannelijke ondernemingsraad-leden bijna altijd op de hand van de verdachte als vrouwen klachten indienden over ongewenste seksuele intimiteit.

Medestanders

Ze vertelt ook over de vele vergaderingen in de ondernemingsraad. Die konden uitlopen tot een uur of acht, negen ’s avonds. Voor Sonnevelt als alleenstaande moeder problematisch. “Zeker bij belangrijke onderwerpen waarover gestemd moest worden, liep het uit. Die mannen renden allemaal naar de telefoon. ‘Moeders de vrouw, ga maar eten met de kinderen, want het kan weleens heel laat worden’, zeiden ze dan. Maar ik had een zoon van tien jaar oud thuis. Ik heb ook weleens gezegd: ‘Ja sorry, jullie kunnen dat allemaal wel willen, maar ik ga naar huis!’ In het begin was daar wat gemopper over. Maar ik moest wel. Mijn zoon was anders alleen thuis.”

Nooit dacht Sonnevelt: ik stop ermee. Of: dit kan ik niet. Maar niet iedereen hoeft die barricades op, benadrukt ze. Ze weet ook van vrouwen die hun ervaring met ongewenste intimiteit hadden gedeeld in het zwartboek en zich na alle commotie toch terugtrokken. Of ze distantieerden zich van de resultaten. Dat mag, dat is niet erg, zegt ze. “Niet iedereen is hetzelfde of wil hetzelfde. Het kost ook heel veel energie.” Haar advies voor degenen die wel de barricade opgaan: hou vol, zoek medestanders en blijf met elkaar in gesprek. “Samen maakt kracht.”

Kijk ook terug, adviseert Sonnevelt de jonge generaties werkende vrouwen. “Dan zie je de veranderingen. Ik heb zelf een behoorlijke blessure aan mijn knie en ik denk dan: dat verandert nooit. Drie, vier maanden geleden kon ik echt niet lopen. En nu kan ik behoorlijk lopen. Dus terugkijken levert wel winst op, dan zie je: we hebben al heel veel bereikt. Ook daar moet je af en toe bij stilstaan.” Als de journalist concludeert dat ook zij veel voor elkaar heeft gekregen, zegt ze zuinigjes: “Ik zal nooit zeggen dat ík… Nee, nee, nee. Maar het is heel veel, ja.”

Jeannine Julen

Maart 2024

Dit artikel is met toestemming van de auteur overgenomen uit Trouw van vrijdag 8 maart 2024. Het is aflevering 1 in de serie De barricades, waarin Trouw spreekt met vrouwen die aan het einde van hun carrière zitten of inmiddels al gepensioneerd zijn. Zij reflecteren op hun eigen loopbaan en op de huidige positie van vrouwen binnen hun beroepsgroep. Is die verbeterd of moet er nog een strijd geleverd worden?