Textielbaronnen en fabrieksarbeiders: te overbruggen kloof?

Het verhaal van de Twentse arbeidersbeweging is er een van extreme misstanden en van standvastig arbeidersverzet. Het is óók het verhaal van Alfons Ariëns, de priester die mede aan de basis lag van de oprichting van de R.K. Twentsche Fabrieksarbeidersbond. Ariëns was de man die de schier onoverbrugbare kloof tussen patroons en arbeiders trachtte te overbruggen. Of hij daarin is geslaagd, daarover blijven de meningen verschillen.

Tragedie in drie delen

Op vakbondshistorie.nl vinden we heel wat artikelen over Twente en de Twentse arbeidersbeweging. Maar geen musical. Toch is die er intussen. Wie op die wijze de geschiedenis van arbeiders- en vakbeweging wil ervaren, kan in juni en juli 2025 afreizen naar Enschede.

‘DOOR HET STOF’ is een fictief verhaal, losjes gebaseerd op het tijdperk waarin Alphons Ariëns leefde en werkte. De voorstelling speelt met historische thema’s als sociale ongelijkheid, religie en arbeidersstrijd, maar de personages, gebeurtenissen en dialogen zijn ontsproten aan de verbeelding van de makers. Wie de echo van Ariëns hoort in deze vertelling, hoort geen letterlijke geschiedenis, maar een hedendaagse interpretatie van zijn tijd en idealen.

‘DOOR HET STOF’ is een musical waarbij het publiek zich opsplitst, en het verhaal vanuit twee perspectieven beleeft: dat van de patroons en dat van de arbeiders.

Het verhaal

In ‘DOOR HET STOF’ volgen we het verhaal van een familie van textielfabrikanten aan de vooravond van een grote staking in 1890. Terwijl in de stad onrust onder arbeiders groeit, viert de familie het verlovingsfeest van zoon Karel met Jenne. Wat begint als een feestelijke avond ontaardt langzaam in een confrontatie tussen generaties, standen en wereldbeelden.

Karel worstelt met de verwachtingen die op zijn schouders rusten. Hij heeft niet het harde zakeninstinct van zijn broer Doede, noch de ijzeren logica van zijn vader. Zijn hart ligt bij Saar, een jonge vrouw uit de arbeiderswijk. Zij ziet de fabriek niet als een bron van trots, maar als een plek van uitputting en afhankelijkheid.

Maar dat is slechts een deel van de waarheid. Want deze ondernemers hebben wel degelijk hart voor de stad. Ze hebben er met een lobby en investeringen voor gezorgd dat de trein, die eind negentiende eeuw hét vervoermiddel van de toekomst is, een station in Enschede krijgt. Ze hebben verenigingen opgericht voor hun werknemers, zoals muziekkorpsen en schutterijen, zodat ook de gewone man (en vrouw) kan ontspannen.
‍
En wat te denken van het Volkspark van 1874, het eerste van zijn soort in ons land? Bedoeld voor alle arbeiders, die hier hun schaarse vrije uren kunnen doorbrengen. Met een Volkspark gebouw, waar de arbeiderstoneelvereniging haarstukken kan opvoeren.

Karel droomt van een andere toekomst dan zijn vader voor hem in gedachten heeft en komt in conflict met zijn familie, die vasthouden aan hun macht en positie. Ondertussen verstoort de jonge priester Alphons Ariëns het feest: hij probeert te bemiddelen. De arbeiders willen hun stem te laten horen. Ze vragen niet om revolutie, maar om bestaanszekerheid, om menselijkheid. Maar de gesprekken mislukken. Het wantrouwen is te groot. Een steen door een ruit maakt een eind aan de laatste poging tot verzoening. De arbeiders leggen het werk neer. De familie sluit de rijen. En ook binnen de familie worden keuzes gemaakt die niet zonder gevolgen blijven. Het conflict tussen trouw en vrijheid, tussen traditie en vooruitgang, leidt tot onomkeerbare beslissingen.

In het derde deel komt het publiek samen en verandert de wereld nogmaals van perspectief. De rollen draaien om, de werkelijkheid wordt vervreemd. Ariëns vraagt zich af wat er is geworden van de stad, van de mensen, van hun dromen? Heeft hij het goede gedaan of jammerlijk gefaald? De voorstelling eindigt met een collectieve blik op het verleden en de vraag wat ons rest als de stof is neergedaald.

Gaat dat zien: informatie over de voorstelling

‘DOOR HET STOF’ is onderdeel van het feestjaar Enschede700, met talloze evenementen en activiteiten. De voorstelling speelt van 13 juni tot 13 juli 2025 in het Wilminktheater en Muziekcentrum in Enschede.
De aanvangstijd is steeds 19 uur voor de avondvoorstelling en 15 uur voor de voorstelling op zondagen.
Alle informatie is te vinden op doorhetstof.nl en daar kun je ook kaarten bestellen.
Een (pdf)-folder over de voorstelling is ook te downloaden via vakbondshistorie.nl

Op onze site staan, zoals gemeld, heel wat artikelen over Ariëns en de Twentse arbeidersbeweging. Eén lichten we eruit: ‘Het Twentse model – Honderdvijfentwintig jaar vakbeweging in Enschede’, alweer een kwart eeuw geleden (in 1998) geschreven door Dik Nas.

Jan Verhagen
mei 2025