Tegenpool voor eenzijdige EU-focus op werkgeversbelangen

50 jaar Europees Verbond van Vakverenigingen (EVV)

50 jaar…dat lijkt heel wat. Toch: een vakbondsorganisatie die stamt uit 1973, is, vergeleken met de meer dan 100 jaar oude vakcentrales in bijvoorbeeld Nederland, nog erg jong.
Formeel is het EVV inderdaad pas opgericht in 1973, maar het is – net als veel andere nationale en internationale vakbondsorganisaties –  een voortzetting van voorgangers.
In dit artikel wat achtergrondinformatie voor de VHV-vriendenbijeenkomst van 4 november 2024.

Het begin van het EVV ligt  feitelijk in 1958: de oprichting van het Europees Vakbondssecretariaat (ETUS). Dat wordt in 1969 omgevormd tot het Europees Verbond van Vrije Vakbonden in de Europese Gemeenschap (ECFTU). Na een paar jaar voorbereiding ontstaat vervolgens het EVV, in bredere kring ook bekend als ETUC – de European Trade Union Confederation.
Er loopt al sinds het ontstaan een duidelijke inhoudelijke rode draad door al die organisaties: vanuit het belang van werkenden tegenwicht kunnen bieden aan de maar al te vaak eenzijdig op ‘werkgevers[1]‘belangen gerichte integratie van Europa. Een integratie, die met de vorming van de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS) in 1958, in een stroomversnelling komt.
Naast ook voor Nederland zeer actuele thema’s als platformwerk, profileert het EVV zich nadrukkelijk op onderwerpen als Veilig en Gezond Werk – denk aan het ook door Nederland ondertekende manifest ‘Zero death at Work’, en (al sinds 2014) de klimaatcrisis – there are no jobs on a dead planet.

Alle drie de grote Nederlandse vakcentrales – FNV, CNV en VCP – zijn aangesloten bij het EVV.

Een rijke geschiedenis …maar niet in het Nederlands

Dit artikel wordt beslist geen uitgebreide geschiedschrijving van het EVV. Toch lijkt er over dit onderwerp in het Nederlands überhaupt weinig, misschien wel niets, gepubliceerd.
Googelen op de zoektermen ‘EVV’ en ‘geschiedenis’ levert veel op over FC Eindhoven (ooit Eindhovense Voetbal Vereniging), maar pas ergens op plek 13 staat ‘ons’ EVV.
Daar kun je, via de website van het ‘Vrij Syndicaat voor het Openbaar Ambt’ , de geschiedenis van de eerste 40 jaar bestellen[2]. Althans, dat dacht ik…want niet alleen loopt de internetlink naar ’40 jaar geschiedenis van het Europees Vakverbond’ dood, het betreffende boek blijkt alleen in het Frans en Engels te bestaan.

Wie in het Nederlands iets wil vernemen over de geschiedenis van het EVV, lijkt dus vooral te zijn aangewezen op Wikipedia, waar overigens verder niets mis mee is.

Des te meer is er in het Engels en Frans over de historie van het EVV vastgelegd. Daaronder ook genoemde publicatie over de eerste 40 jaar van het EVV. Die is wel degelijk nog steeds verkrijgbaar als boek, 251 pagina’s voor 25 euro (dezelfde prijs als in 2014), maar ook als gratis als pdf-download.

In de geschiedschrijving van het EVV ontmoeten we ook Richard Hyman en Rebecca Gumbrell-McCormick. Beiden spreken op 4 november op de VHV-vriendenbijeenkomst.

Wie de tijd neemt wat verder te grasduinen in de publicaties op de website van het European Trade Union Institute (ETUI – de ‘denktank’ van het EVV) zal nog veel ander boeiend vakbondshistorisch en sociaaleconomisch studiemateriaal vinden.

Richard Hyman

Hierboven is hij al genoemd als co-auteur (samen met Rebecca Gumbrell-McCormick) van een boek over de afgelopen 20 EVV-jaren. Maar Richard Hyman (1942) heeft meer belangwekkende vakbondshistorische en vooral ook ‘vakbondsstrategische’ publicaties op zijn naam staan.

Ook in het denken over de vakbeweging in Nederland is zijn naam doorgedrongen.
Onder de (te weinig) mensen die zich in wetenschappelijk kring deze eeuw nog toeleggen op de strategie van de vakbeweging, vinden we Saskia Boumans.
Zij heeft de door Hyman in zijn boek ‘Understanding European Trade Unions’ geschetste drie ‘vakbondsarchetypes’[3], te weten de gerichtheid van bonden op markt, klasse en/ of maatschappij (Hyman:  The Eternal Triangle: Market, Class, Society) benut voor strategische visievorming in Nederland, in een bijdrage aan een door de Burcht (Wetenschappelijk Instituut voor de Vakbeweging) in 2018 uitgegeven bundel  ‘Positie en strategie vakbeweging’ (artikel 7 in de bundel).
Jan Verhagen van zijn kant borduurt hier (op persoonlijke titel) op voort in (toevallig ook) hoofdstuk 7 van zijn (web)publicatie ‘Vakbond en neoliberalisme’, ook uit 2018. Hij plaatst enkele kanttekeningen bij de archetypes van Hyman:
“ Hyman ziet zijn model als een steeds wisselend (driepolig) spanningsveld (“triple tension at the heart of union identity”). Hij analyseert in zijn voorbeeldcasussen (Italië, Duitsland, Groot-Brittannië en tot op zekere hoogte Zweden), hoe lastig de vakbondsrealiteit in dit model te vatten is. Hij signaleert de veelvuldige verschuiving van vakbonden binnen het spanningsveld. En geen enkele vakbond ‘landt’ voor het volle pond op één pool: “All trade unions face in three directions.” Niet onbelangrijk: hij beperkt zich in principe (niet overal vastgehouden) tot de vakcentrales van genoemde landen. In Nederland weten wij als geen ander hoe de complexiteit van vakbondsstrategische kwesties extra vergroot wordt door de spanning tussen vakcentrale en bonden, en tussen bonden onderling.” 

Rebecca Gumbrell-McCormick

Richard Hyman schreef zijn recente EVV-geschiedenis samen met Rebecca Gumbrell-McCormick. Beiden zijn ook co-auteur van een eerdere ETUI-publicatie: “European trade unionism: from crisis to renewal?”, uitgegeven in 2014. Rebecca Gumbrell-McCormick is senior lecturer bij het  Department of Management at Birkbeck, University of London en bovendien associate editor van het European Journal of Industrial Relations.
Zij is ook werkzaam geweest bij de International Union of Food and Allied Workers’ Associations (IUF) and bij de International Labour Organisation (ILO).

Tussen haar vele publicaties, waartussen nogal wat ‘coproducties’ met Richard Hyman, selecteren we er enkele ‘at random’, maar alle ook in 2023 met actualiteitswaarde. De laatste twee ‘raken’ ook aan recente VHV-Vriendenbijeenkomsten:

• Trade Unions in Western Europe: Hard Times, Hard Choices (2013)
• What about the workers: the implications of Brexit for British and European labour’ (2016)
• European trade unions and young workers (2012)
• Works Councils: The European Model of Industrial Democracy? (2010)

Jan Jacob van Dijk

Jan Jacob van Dijk (1964) werkte van 1988 tot 2002 bij het CNV. Hij is tevens CNV-vertegenwoordiger geweest in het EVV. Van 2002 tot 2010 was hij lid van de Tweede Kamer voor het CDA. Van 2005 tot 2020 was hij Bijzonder hoogleraar christelijk sociaal denken aan de Vrije Universiteit.  In 2000 is hij gepromoveerd op ‘Een geschiedenis van de Hout- en Bouwbond CNV 1900-2000’.
Tot slot: in 2023 treedt hij toe tot de webredactie van de Vrienden van de Historie van de Vakbeweging.

Petra Bolster

Petra Bolster (1971) is niet alleen Internationaal Secretaris en lid van het Dagelijks Bestuur van de FNV, maar vertegenwoordigt ook de FNV bij het EVV, waar zij sinds mei 2023 ook de functie van vicevoorzitter bekleedt.

Claes-Mikael Stahl

Sinds september 2021 is Claes-Mikael Stahl (1974) Algemeen Secretaris van het EVV. Van 2007 tot 2021 is hij werkzaam geweest bij de Zweedse vakbondskoepel LO (LandsOrganisationen).
Al eerder – tussen 2005 en 2006 – had hij een functie bij het EVV.
Als recent aangetreden Algemeen Secretaris heeft hij een pittige portefeuille, met onder meer veiligheid en gezondheid op het werk, werkgelegenheid en arbeidsmarktbeleid.

Jan Verhagen
Oktober 2023

[1] Het blijft raar dat zij, die zich de vruchten van de arbeid  van werkenden toeëigenen, ‘werkgevers’ worden genoemd. Eigenlijk zijn juist zij ‘werknemers’, de nemers van werk, maar dat zou tot pijnlijke misverstanden leiden. Vandaar de aanhalingstekens bij wijze van compromis.
[2] Auteurs: Christophe Degryse (ETUI) in samenwerking met Pierre Tilly (UCL), ETUI-EVV, december 2013
[3] Voor zover ik na kan gaan komt het woord ‘archetype’ niet van Hyman, bij hem tref ik eerder termen als ’type’ of ‘model’.