Een nieuwe tussenbalans

Het papieren en digitale geheugen van de FNV bij het IISG

“Het bevorderen van de bestudering van de geschiedenis van de FNV en haar voorlopers door het historisch erfgoed van de FNV en haar voorlopers veilig te stellen en toegankelijk te maken voor leden, onderzoekers en andere geïnteresseerden en het opzetten en uitvoeren van gezamenlijke projecten met betrekking tot de historische ontwikkeling van de vakbeweging.” Met deze ambitieuze doelstelling ging een groot samenwerkingsproject van de FNV en het IISG in 2017 van start. Nu ruim zeven jaar later nadert het schonen en beschrijven van het papieren en digitale erfgoed zijn voltooiing.

Aanleiding voor het project was de totstandkoming van de nieuwe organisatie van de FNV in 2015, waarbij de bestaande vakcentrale fuseerde met de bonden ABVAKABO, FNV Bondgenoten, FNV Bouw en iets later ook met FNV KIEM en FNV Jong. Door deze fusie werden oude gebouwen ontruimd en moesten archieven, bibliotheken, fotocollecties en objecten een goede bestemming krijgen. Medewerkers van IISG en FNV bezochten kantoren, kelders, bezemkasten, archiefruimtes en grote opslagloodsen op industrieterreinen om alles in kaart te brengen. Vervolgens werd een projectvoorstel voor de selectie en ordening gemaakt.

Het ging om niet minder dan drie strekkende kilometer (papieren) archief, inclusief het nog ongeordende materiaal dat al eerder aan het IISG was overgedragen, in totaal circa 30 archieven. Een groot project met een looptijd van vijf jaar uit te voeren door een team van vier tot vijf medewerk(st)ers. De kosten waren geschat op bijna 2 miljoen euro, bijna helemaal gefinancierd door de FNV. Een deel van de begroting was gereserveerd voor digitalisering en verder zouden FNV en IISG nieuwe afspraken maken voor de toekomstige overdracht van digitaal archief.

Selectieprobleem

Een belangrijk probleem bij de ordening en beschrijving van al het archiefmateriaal was de selectie hiervan. Lang niet alles hoeft bewaard te worden, maar hoe kun je richtlijnen en criteria ontwerpen om verantwoord en werkbare keuzes te maken? Om deze vraag te beantwoorden werd een vooronderzoek gedaan op basis van bestaande literatuur, steekproeven uit het materiaal en gesprekken met deskundigen uit de wetenschap en de vakbeweging (zie https://vakbondshistorie.nl/dossiers/flex-is-niet-van-gisteren/). De conclusie van dit onderzoek luidde dat macro-selectie of het selectief bewaren van bepaalde delen of op basis van steekproeven niet mogelijk is. De inhoud van de archieven is hiervoor te divers en de vele dossiers over cao’s en bedrijven zijn voor onderzoek te interessant om (deels) te vernietigen. Daar kwam bij dat bij de archiefvorming in het verleden een sterke nadruk lag op de organisatiegeschiedenis. Gaandeweg is het inzicht gegroeid dat ook de ‘persoonlijke’ onderdelen in een archief van groot historisch belang kunnen zijn. Vandaar dat ook materiaal van bestuurders, kadergroepen, leden van ondernemingsraden, ledengegevens of dossiers over individuele belangenbehartiging aan de bewaarlijst zijn toegevoegd.

Uiteindelijk is besloten uit te gaan van de bestaande selectielijst van het IISG voor organisatie-archieven. De kern hiervan is het bewaren van activiteiten en beleid op hoofdlijnen en de vernietiging van puur administratieve en irrelevante stukken (zaalreserveringen, reiskosten, facturen, beheer gebouwen en dergelijke). Veel tijd vergde ook het ontdubbelen. Het meeste materiaal stamt namelijk uit een tijdperk waarin papieren stukken vaak in veelvoud werden vermenigvuldigd en opgeborgen. Bovendien zijn stukken van organen als de SER, Stichting van de Arbeid, (overheids)adviesorganen en de NVV of FNV zelf in de archieven van deze organen goed gearchiveerd, en hoeven ze niet ook nog in alle andere archieven volledig bewaard te worden. Bij de ordening is speciaal rekening gehouden met de aanbevelingen zoals het bewaren van bronnen over inrichting en koers van de bond en specifieke thema’s, zoals flexibilisering, globalisering, ledenontwikkeling, kaderwerk, acties, ledenbestanden, ledenenquêtes en evaluaties.

In de geordende archieven is veel informatie te vinden over het beleid en bestuur van de organisaties, over CAO’s en arbeidsvoorwaarden, over acties en stakingen, over scholing en vorming, over vrouwelijke leden, jongeren, beambten, buitenlandse arbeiders, maar ook oude notulenboeken van afdelingen en districten.

Resultaten

Aan het project is nu ruim 7 jaar gewerkt. Vooral de Covid lockdowns (2020-2022) zijn er debet aan dat de oorspronkelijke planning niet kon worden gehaald. En misschien was de planning om alles in 5 jaar te klaren ook wel te optimistisch. Maar het einde lijkt nu in zicht. Een van de laatste grote klussen waar veel tijd en energie is ingestoken, is het schonen en ontsluiten van het archief van de Industriebond FNV.

INDUSTRIEBOND FNV

Eind 2022 startte het team met de taak om 350 meter archief te verwerken. Begin maart van dit jaar is deze enorme klus geklaard met als resultaat ruim 196 meter geschoond archief. De IB-FNV is in 1980 aan het werk gegaan na de fusie van de Industriebond NVV en de Industriebond NKV in 1979. De IB-FNV is in 1998 weer opgegaan in FNV Bondgenoten.

De Industriebond FNV was een vakbond voor werknemers in de Nederlandse (maak-)industrie: metaalindustrie, metaalnijverheid, kappersbedrijven, chemische industrie, papier- en kartonindustrie, textielindustrie, confectie, maatkleding, schoen-, leer-industrie, steen-, cement-, beton-, glas- en aardewerkindustrie, voedings- en genotmiddelenindustrie, tabaksindustrie, schoonmaakbedrijven en diverse andere bedrijven. Veel sectoren en dus veel materiaal. Het grootste gedeelte van het archief bestaat uit het hoofdarchief en persoonsarchieven van bestuurders en medewerkers van de Industriebond. Het hoofdarchief is per jaar geordend via het originele registratuurplan van de FNV. Zelf vonden de project medewerkers vooral de stukken over arbeidsmigranten en de internationale activiteiten van de bond erg interessant. De volledige inventaris van het archief is inmiddels te vinden in de catalogus: Archief Industriebond FNV
Het archief van de IB-FNV bestaat uit meerdere onderdelen die in één inventarislijst zijn samengevoegd: het hoofdarchief, het archief van het secretariaat, aanvullingen van de interne afdelingen Inprom en Kaderinformatie, en aanvullingen van bondsbestuurders en medewerkers van de bond. Deze onderdelen komen als aparte series terug in de inventarislijst.

Hoofdarchief (1980-1997)

Het hoofdarchief van de Industriebond FNV bestaat uit de informatie die de bond heeft aangemaakt bij het uitoefenen van haar werkzaamheden: agenda’s en notulen van het bondsbestuur, het dagelijks bestuur, de bondsraad en de medewerkersbesprekingen, correspondentie met districten, afdelingen en groepen, stukken van adviescommissies, stukken betreffende scholing, diverse arbeidsvraagstukken, cao-onderhandelingen, bedrijfsdossiers en internationale zaken.

Voor de ordening van het hoofdarchief zijn de ordeningsplannen van de Industriebond FNV gebruikt. Dit is een logische ordening, waarbij per jaar een aparte lijst is gemaakt. Bepaalde rubrieken zijn geschoond overgedragen (1984-1989), andere zijn geschoond (1980-1983). Het gaat hier onder andere om zaken als: financiën van de bond, personele zaken (met enkele uitzonderingen), diverse uitvoerende en organisatorische zaken, en stukken van fondsen en organisaties die elders worden bewaard.

Secretariaat (1980-1997)

Het archief van het secretariaat bestaat voornamelijk uit de vergaderstukken van het bondsbestuur en het dagelijks bestuur. Een deel van deze vergaderstukken zit in het hoofdarchief, maar het secretariaatsarchief bevat veel stukken die daarin ontbreken. Verder bevat dit archief stukken betreffende onder andere congressen, de pijnpuntencommissie van de bondsraad, de districten, de statuten en reglementen, het 100-jarig bestaan van de bond en de fusie van de Industriebond NVV en de Industriebond NKV tot de Industriebond FNV. Deze stukken zijn geordend aan de hand van de opschriften op de archiefdozen.

Interne afdelingen Inprom (1967-1986) en Kaderinformatie (1979-1988)

Het onderdeel lnprom bestaat uit diverse stukken die betrekking hebben op propaganda, marktonderzoek, publiciteit en informatie en beschikt over ingekomen- en uitgaande post. Dit deelarchief is geordend op basis van de opschriften van de dozen en dossiers. Het onderdeel Kaderinformatie bestaat uit diverse bulletins, pamfletten, nieuwsbrieven en uitgaven van kadergroepen.

Bestuurders en medewerkers (1966-2002)

Dit deelarchief bestaat uit de collecties van een groot aantal bestuurders en medewerkers van de Industriebond FNV, waaronder: A. Lakerveld, A. de Veen, J. Bosch, J. Dijkman, M.A. Hagen, Mees Weststrate, S. van Bijsterveld en  Thérèse Schets.

De stukken zijn inhoudelijk heel divers, afhankelijk van de werkzaamheden en persoonlijke interesses. Zo is er binnen de stukken van Thérèse Schets bijvoorbeeld een duidelijke nadruk te zien op de emancipatie binnen de bond en op haar werkzaamheden bij Shell, en bevat het archief van Mees Weststrate veel stukken over de verenigingen waar hij in het bestuur zat en over jongerenbeleid.

Daarom is per persoon een ordening gemaakt op basis van de opschriften op de dossiers of de stukken zelf. De lijst van personen is alfabetisch. Verder is in dit onderdeel geschoond op stukken die al aanwezig waren in hoofdarchief of in de archieven van andere FNV-organen, en overheidsstukken.

To do lijst

Inmiddels wordt gewerkt aan de archieven van het Vrouwensekretariaat (omvang circa 41 meter) en die van FNV Jongerenbeweging en de opvolger FNV Jongeren (circa 40 meter). Als deze twee archieven klaar zijn, liggen er nog een aantal “projecten”: een gedeelte Vervoersbond (33 meter), FNV Mondiaal (104 meter) en FNV Bondgenoten (370 meter). Het meeste werk zal gaan zitten in FNV Bondgenoten, een in tegenstelling tot de Industriebond grotendeels ongeordend archief.

Publicaties en brochures

De nieuwe aanpak van het maken van collectie-beschrijvingen is ook toegepast bij de ordening van grote collecties publicaties en brochures van de vakbeweging. Voorbeelden van deze lijsten zijn die van de FNV of van de Dienstenbond FNV.

Op zoek naar materiaal is het goed om te bedenken dat niet alle items op een consequente manier zijn beschreven en is geordend, waardoor items in meerdere collectie-onderdelen zijn te vinden. Er zijn vier grote materiaal-clusters per bond en centrale: 1) objecten, 2) archieven, 3) foto- en deels geluidsmateriaal en 4) publicaties. Maar items kunnen ook een zelfstandige plek hebben. Veel materiaal is namelijk stuksgewijs beschreven in de catalogus van het IISG. Dat geldt ook voor boeken, brochures, tijdschriften, foto’s of affiches.

Toekomst

Nu de schoning bijna is afgerond en er gewerkt wordt aan de laatste beschrijvingen, is het tijd voor de volgende fase: digitalisering. Hoge prioriteit heeft de digitalisering van belangrijke delen van het archief, zoals de vergaderstukken van het (dagelijks) bestuur, van beleidsbepalende werkgroepen en commissies, documenten over congressen en de circulaires. Ook de gedrukte jaarverslagen en congresverslagen staan hoog op het prioriteitenlijstje.

Zeer urgent is verder het maken van goede afspraken met de FNV over de overdracht van toekomstige, digitale archieven. Het organiseren van een gestroomlijnde digitale archiefvorming is een complexe aangelegenheid die organisatie breed geïmplementeerd moet worden. Dat is niet een, twee, drie geregeld. Tegelijkertijd moet worden voorkomen dat belangrijke informatie verloren gaat. Een verkeerde druk op een computerknop kan voldoende zijn om een digitaal bestand voor altijd te laten verdwijnen.

Het IISG staat voor de grote uitdaging om publieksvriendelijke zoeksystemen te ontwikkelen voor digitaal geboren materiaal en voor het zoeken in OCR-bestanden. Het hele archief van de FNV van 1999-2005 is bijvoorbeeld digitaal opgeslagen in hun toenmalige systeem Decos. Het IISG heeft hiervan een digitale kopie, maar het is nog niet mogelijk om onderzoekers hierin te laten werken.

Het streven is erop gericht om eind 2024, begin 2025 het omvangrijke archief-project te voltooien en dan in ieder geval het papieren erfgoed van de FNV en zijn voorlopers goed beschikbaar te hebben voor onderzoekers, FNV-leden en andere belangstellenden.

Jacques van Gerwen

September 2024

Zie andere afleveringen

1. De vakbeweging in beeld -1: Meer dan 100.000 foto’s maken vakbew\eging zichtbaar
2. De vakbeweging in beeld – 2 Fotocollectie Jongeren NVV-FNV
3. De vakbeweging in beeld – 3  Fotocollectie AbvaKabo
4. De vakbeweging beeld – 4 Fotocollectie ABOP
5. De vakbeweging in beeld – 5 Fotocollectie Bouw- en Houtbond FNV
6. De vakbeweging in beeld –Een tussenbalans